חידושים, הגהות והערות - על דא ועל הא

[מסתמא]

אין ספר פרשת דרכים פון הגאון ר’ יהודה רוזאניס דער בעל משנה למלך שטעלט ער אראפ די באקאנטע חקירה צו די אידן בעפאר מתן תורה האבן געהאט א דין בן נח צו א דין בן ישראל, לויט יעדע מהלך איז פארהאנן א בארג מיט קשיות צו פארענטפערן


דער פסוק אין ישעי זאגט אויף דעם איד וואס איז שומר שבת: אז תתענג על ד’ והרכבתיך על במתי ארץ והאכלתיך נחלת יעקב אביך כי פי ד’ דבר.
פארוואס עפעס נחלת יעקב און נישט קיינער אנדערש פון די אבות? לויט די מהלך אז יעקב האט געהאט א דין בן נח וויאזוי האט ער געהאלטן שבת? די הלכה איז דאך אז גוי ששבת חייב מיתה
לויט רב סעדיה גאון איז דאך אין אומתינו אומה אלא בתורה און ביי מתן תורה שטייט טאקע היום הזה נהיית לעם. קומט אויס לכאורה אז ביז אהין האט מען דאך געהאט א דין בן נח.
ביי רבקה שטייט: שני גויים בבטנך, ושני לאומים ממעייך ייפרדו.. נו, אין אומתינו אומה אלא בתורה?

זעהט מיך אויס אזוי, אז ווען יעקב איז געבוירן אט דעמאלטס איז כלל ישראל נתהווה געווארן, ער איז געווען דער מובחר קומענדיג נאך אברהם און יצחק האט ער געהאט אלע דריי אין זיך און מיט דעם איז גאנץ געווארן די תורה, וועגן דעם איז יעקב קעגן די תורה. במילה שטימט שוין פארוואס דוקא יעקב האט געקנט היטן שבת און שבת ווערט אנגערופן אויף יעקב’ס נאמען. זעהט זיך עפעס אויס אז ביז מתן תורה איז די תורה געגעבן געווארן פאר די בני עליה ווי לדוגמה שבט לוי וועלכע האט נישט געדארפט ארבעטן אין מצרים אבער ביי מתן תורה שטייט שוין דאס לשון ”נהיית” אז יעדער יחיד איז שוין מחיוב צו אפהיטן די תורה

(כ”ז סאיז סתם לדרוש און נישט להלכה)

[מסתמא]

גמרא מגילה יא עמ’ א’

ר' אלעזר פתח לה פתחא להא פרשתא (די פרשה פון מגילה) מהכא "בעצלתים ימך המקרה ובשפלות ידים ידלף הבית" (קהלת י, יח); בשביל עצלות ("עצלתיים") שהיה להם לישראל, שלא עסקו בתורה, נעשה שונאו של הקדוש ברוך הוא (בלשון נקיה, והכוונה: הקדוש ברוך הוא) מך, ואין פירוש "מך" אלא עני, שנאמר: "ואם מך הוא מערכך" (ויקרא כז, ח), ואין "מקרה" אלא כינוי עבור הקדוש ברוך הוא, שנאמר: "המקרה במים עליותיו" (תהלים קד, ג), (וכביכול אין בו יכולת לעזור)

מכלל לאו אתה שומע הן. דא אין די גמרא שטייט ממש ווי בפירוש אז מיט לימוד התורה איז מען פשוט זוכה צו ישועות.

[מסתמא]

במשנה סוטה כז עמ’ ב’

בו ביום דרש רבי יהושע בן הורקנוס: לא עבד איוב את הקדוש ברוך הוא אלא מאהבה, שנאמר (איוב יג): "הן יקטלני לו איחל".
ועדיין הדבר שקול, לו אני מצפה או איני מצפה? תלמוד לומר (איוב כז): "עד אגוע לא אסיר תומתי ממני" (אלא מאי איז מוכרח אז ער האט געדינט מאהבה ווייל אזא מידה פון תמימות ביז ממש די טויט אליינס איז נישטא ביי א עובד מיראה, ע”פ מהרש”א), מלמד שמאהבה עשה.
אמר רבי יהושע: מי יגלה עפר מעיניך, רבן יוחנן בן זכאי, שהיית דורש כל ימיך שלא עבד איוב את המקום אלא מיראה, שנאמר (איוב א): "איש תם וישר ירא אלהים וסר מרע"; והלא יהושע תלמיד תלמידך לימד שמאהבה עשה.

מיך איז שווער, פארוואס דעמאלטס דארף איך די ערשטע פסוק אז מזעהט שוין די מידה ביי איוב אז ער איז אן עובד מאהבה פון די צווייטע פסוק? זעהט מיך אויס אז די לימוד אין די ערשטע פסוק איז אז אן עובד מאהבה האפט צום אויבערשטן אפילו ווען די ערגסטע פאסירט ווייל כמים פנים לפנים ווייסט ער אז דער אויבערשטער האט אים ליעב און סקען גארנישט נישט זיין שלעכט. פון די צווייטע פסוק זעהט מען טאקע די חלק פון תמימות אפילו אין די ערגסטע מצבים, וואס אזאנס האט נאר אן עובד מאהבה. אבער די חלק פון זיך פארלאזן אויפן אויבערשטן און נאכאלץ האפן צו אים אפגעזעהן וואס, דאס צייגט אויף נאך א העכערע מדריגה אין אהבת ה’. אזוי דוכט זיך צו מסביר זיין די פשט פון די צוויי פסוקים אויף די זעלבע זאך.

[מסתמא]

קורח האט געזאגט כי כל העדה כולם קדושים, שטייט אז ער האט געזאגט אז יעדער האט געהערט אנוכי ולא יהא לך. פשט זעהט אויס אז ער האט געזאגט אז סיי וועלכע הנהגה ביי כלל ישראל חוץ פון דעם אויבערשטן אליינס כביכול איז כאילו א הכחשה אין אחדות ה’. שפעטער ביי די 250 מענטשן זעהט מען אין מדרש (כהאב עס געזעהן אין ילקוט מעם לועז) אז משה רבינו האט אים פיין צוריקגעענטפערט: יהדות איז נישט ווי די גוים.. דא איז נישטא פיל מיט געטער מיט נאכמער כומרים.. דא קען נאר זיין איין כהן גדול.. דהיינו, אויב באדערסטו דיך מיט אחדות ה’ זאלסטו וויסן אז 250 מענטשן קענען נישט מקטיר זיין קיין קטורת, דא גייט נאר סיין איין אויסדערוועלטער. אמער, אחדות ה’!

עכ”פ, זעהען מיר די כח פון ישראל שרויים על אדמתם, איין באשעפער, איין תורה און איין הנהגה. משא”כ גלות וואס איז אן ענין פון שכחת התורה.. טאקע חס ושלום שתשכח תורה אבער קיין הלכה ברורה במקום אחד איז נישט דא. מקען נישט גיין נאך רוב אין פסק אפילו ווייל סדארף זיין א געהעריגע מושב בי”ד מיט א פאראיינגטע כלל ישראל, אזוי זענען נולד געווארן די פילע מחלוקת און שטרעמונגען. און דאס אלעס קומט טאקע צוליב מחלוקת און שנאת חינם מידה כנגד מידה, עטץ נעמט ענק נישט צוזאם פאסירט פון הימל נאך א גרעסערע פירוד.

למעשה גערעדט, וואס איז זיכער אמת? די חלק התורה וואס אלע קרייזן עגריען צווישן זיך איז דאך פשוט, חוץ פון דעם איז דא די מסורת אבות שמע בני מוסר אביך ועל תטוש תורת אימך. ואלו ואלו דברי אלוקים חיים.

[מסתמא]

איבער משה רבינו’ס שלאגן די שטיין טוט זיך דאך וואס איז דא געווען זיין גרויסע חטא? ווערט דאך געברענגט דערויף דעם באקאנטן מידרש; לכו וראו מפעלות אלוהים נורא עלילה על בני אדם​, אז דער אויבערשטער האט זיך זיינע חשבונות און ער שיקט גאר אינטער קליינליכע חטאים בכדי צו קענען אויספירן וואס איז באשערט פון פאראויס סייווי. לדוגמה דאס אז משה רבינו האט נישט געבויט דעם ביהמ”ק אזוי איז עס נאר געווען שפך חמתו על עצים ועל אבנים און אזוי אז די דור המדבר זאל זוכה זיין צו תחיית המתים וכו’. לויט דער ספר העקרים איז די חטא געווען אז משה רבינו איז געגאנגען צום אויבערשטן בעטן פאר וואסער בשעת ווען אידן זענען געווען דארשטריק, ער וואלט ווען אלץ מנהיג ישראל געדארפט טון השתדלות צום זאך ווען ער זעהט כלל ישראל זיין דארשטריק.. איז דאך א פלא והפלא, ווייל לויט ווי די מפרשים (אנטשולדיגט מיר ביטע, כהאב פארגעסן די נעמען) זענען מסביר די טענה פון די אידן אין זייערע ווערטער; ולמה העליתנו ממצרים להביא אתנו אל המקום הרע הזה לא מקום זרע ותאנה וגפן ורמון ומים אין לשתות, האט זיי גאר געבארדערט די פאקט אז זיי זענען אזוי תלוי פון טאג צו טאג אויפן אויבערשטנס רחמנות צו האבן צו עסן אדער טרינקען.. זיי האבן גאר געוואלט קענען אוועקלייגן אביסל עסן אויף מארגן און האבן די א”ג רואיגקייט אז ”איך מאך און איך טו” כמנהג העולם.. כל זמן סאיז געווען די באר האט דאך געוואקסן אבער יעצט בלייבט מען דא איבער בלויז מיט די טאג צו טאג מן. לויט דעם הסבר אין די אידנס טענה איז עס דאך נאך מער שווער וואס משה רבינו האט דא חוטא געווען.. די אידן ווילן נישט זיין תלוי אינעם אויבערשטן, צו זאל דען משה רבינו מיטגיין מיט דעם? און תיכף דערנאך ביי די נעקסטע פרשה זעהען מיר גאר אז ווען משה רבינו האט יא געטון אויף די אייגענע האנט און געבעטן דער מלך פון אדום אדורכצוגיין, טרעפן מיר אז די אידן זענען גאר נענש געווארן פארן זיך מתחבר זיין צו א רשע וכו’ וואס דען? זאל משה רבינו פרעגן יעדע זאך דעם אויבערשטן ווען סקומט לטובת די אידן צו זאל ער טון אליינס? נאר וואס דען, נורא עלילה, דער אויבערשטער האט אזוי געוואלט.
-------


יעצט א געדאנק.
די פטירה פון אהרן טרעפן מיר דערמאנט אין די תורה 3 מאל און דאס איז די איינציגסטע יארצייט דערמאנט אין די תורה, און אין פרשת חוקת שטייט אז ”גאנץ” כלל ישראל האט אים באוויינט, עפעס וואס איז נישט געווען אפילו ביי משה רבינו ווי דער ילקוט מע”ל ברענגט אז אהרן האט אפילו מוסר געזאגט אויף א וועג וואס האט גוט אויסגענומען ביי די שוואכע משא”כ משה רבינו דער מנהיג וועלכער האט מער אפען געפאדערט און געמאנט. שטעלט זיך ארויס אזא בילד. כביכול דער אויבערשטער צערנט קומט משה רבינו און איז מכפר.. משה רבינו צערנט קומט אהרן און פארגלעט.. אזוי אויכעט טרעפן מיר כביכול די שכינה הקדושה בעטן פאר כלל ישראל.. ווי העכער אלץ שארפער און ווי נידעריגער אלץ ווייעכער.. משא”כ ביי די היינטיגע מנהיגים מיט ציכטיגע מידות.. אבער ארום זיי פליען מכות אין אינטער זייער זייגער קומט פאר די גרעסטע רשעותן, דאס איז ממש די היפך פון יהדות.

[מסתמא]

משנה אין אבות ג ה: רבי נחוניא בן הקנה אומר, כל המקבל עליו עול תורה, מעבירין ממנו עול מלכות ועול דרך ארץ. מקען אפשר צושטעלן די מאמר חז”ל; בזמן שהקול קול יעקב אין הידים ידי עשו, אז די ידים ידי עשו גייט ארויף אויף דאס זיך באשעפטיגן מיט גשמיות און עניני השתדלות וואס מהאט צוגעטיילט פאר עשו במילה כ”ז מאיז מקבל אויף זיך די עול תורה און מאיז מקיים די קול קול יעקב האט מען גארנישט מיט עשו’ס עול מלכות און דרך ארץ.

[משה יצחקי]

פון פינאנץ ביז רוחניות׳דיגע רעיונות..א בחינה פון קמח און תורה ביינאזאם..

————-

כ׳באלעק מיך מיט סיי וואס די שרייבסט..מסתמא ביסטו א גרויסע ליינער וכדומה..
ס׳שטייט פון די רמב״ם אז א חכם איז לאו דוקא איינער וואס איז ספעציעל קלוג…נאר ס׳איינער וואס ס׳אינטרעסירט אים דברי חכמה..כאפסט די נקודה?

[מסתמא]

דער אשכול איז א פאבליק אשכול און אדרבה זאלן ווי מער אידן שרייבן

[מסתמא]

פרשת פנחס.

אין די פרשה פון בנות צלפחד איז דא א שטיקל חידוש, דהיינו אז בעצם גייט דאך די ירושה לויט די קינדער וואס קומען אריין און ארץ ישראל ווי סשטייט כל יוצאי צבא און דאן ווערט דאס צוגעטיילט צו די נחלה פון די עלטערן וואס זענען ארויס פון מצרים און דאן ווערט דאס פון פריש אייניג צוטיילט צווישן די יורשים..
די שבט לוי האט מען געציילט מבן חודש ווייל זיי האבן נישט געירשנט קיין חלק אין אר”י במילא איז דאך נישט געווען רעלעוואנט די יוצאי צבא פון צווישן צוואנציג און זעכציג פאר ירושת הארץ (ימע"ל). עכ”פ מיר זעהען אז דאס ירשנען א חלק אין ארץ ישראל האט געהאט מיט דאס גיין דינען אין מיליטער משא”כ עמיצער וועלכער איז נישט געווען מיליטער פעהיג (די לשון פון רבינו בחיי איז דלת העם). נו, די בנות צלפחד זענען דאך נישט געווען מיליטער פעהיג.. איה”נ צוליב דעם האבן זיי טאקע נישט גע’ירשנט לויט די צאל טעכטער וואס גייען אריין אין אר”י נאר טאקע בלויז די דריי חלקים פון זייער טאטע. דאפלט פאר זיין אייגענע בכורה פון חפר און זיין אייגענע חלק..

-----------

מיר טרעפן די פרשה פון קרבן תמיד הערשט ביי משה רבינוס פטירה ווייל כ”ז משה רבינו האט געלעבט האט ער מכפר געווען משא”כ יעצט ביי זיין פטירה ווען מדארף שוין די תמיד אז מזאל נישט נעכטיגן מיט א חטא ווי מיר טרעפן אז סאיז געווען בזמן הבית (תנחומא ילקוט). עכ”פ ביים חורבן ביהמ”ק שטייט ננעלו שערי תפילה ווייל די עבודת הקרבנות פעלט במילא איז די צווייטע עמוד העבודה פגום אזוי צו זאגן, אבער עכ”פ מיר זעהען אז די עמוד התורה וואס מיר האבן יא איז אזוי שטארק אז כ”ז משה רבינו, די כח התורה, איז דא געווען איז עס ממש געווען גערעכנט ווי די הקרבת קרבן התמיד, מקען אפשר צושטעלן צו דעם די לשון המשנה פון עשה תורתך קבע און פארוואס מפרעגט דוקא די לשון קבעת עתים לתורה.

דער ימע”ל איז מאריך אין די טעם פון די תמידין אז די תמיד של שחר איז הכרת הטוב אויף דאס באקומען די תורה = אונזער רוחניות. און דער תמיד של בין הערבים איז הכרת הטוב אויף יציאת מצרים = אונזער גשמיות. ער איז מאריך אז די עשירית האיפה איז קעגן די מן, אלעס אלעס איז דאנקען דעם אויבערשטן אויף די גוטס וואס ער טוט אונז. מיר טרעפן אז ירושלים האט נישט געקענט חרוב ווערן כ”ז מהאט מקריב געווען די תמידין.. אפגעזעהן די חטאים, אז א איד איז מכיר אין די טובות הבורא איז דאס מגין. מיר ווייסן אז תפילת שחרית איז קעגן דער תמיד של שחר און מנחה איז קעגן דער תמיד של בין הערבים, און חז”ל זאגן אונז: לעולם יהא אדם זהיר בתפילת המנחה שהרי אליהו לא נענה אלא בתפילת המנחה".. סגיבט עפעס חומר למחשבה אז ווען א מענטש דאנקט אויף זיין גשמיות, עפעס וואס ער פארשטייט זייער גוט דערצו.. האט עס זייער א גרויסע כח. מבשרי אחזה.. מקען נישט טאנצן הויעך.. אז א מענטש דאנקט פאר די טובות וואס ער האט קען מען אנקומען זייער ווייט ווי סאיז באקאנט אז דער אר”י הקדוש פלעגט זאגן אז ער איז אנגעקומען צו זיינע מדריגות פון מכוון זיין אין ברכת הנהנין.

[מסתמא]

בבא מציעא מז:

ר’ יוחנן און ריש לקיש קריגן אויב כסף איז קונה מדאורייתא ביי מטלטלין, לויט רי”ל נישט, און לויט ר”י יא נאר סאיז א תקנת חז”ל אז מזאל נישט קענען קונה זיין קיין מטלטלים מיט כסף (לויט דער חת”ס, חוקת ד”ה אם, איז עס גאר א תקנה פון משה רבינו). די הלכה איז ווי ר”י אז בעצם מדאורייתא מעות קונות. די טעם פון די תקנת חז”ל אז מעות זאל נישט קונה זיין איז צוליב שמא יאמר חיטיך נשרפו בעלייה.

למעשה אויב ציט מען צוריק נאכן געבן כסף פאר מטלטלין איז דא אויף דעם א מי שפרע וואו בי”ד פארשעלט דער בעל מטלטלין פארן צוריקציען, (פאר די נוסח מי שפרע זעה שו”ע חו”מ רד-ד). למעשה גערעדט לאזט זיך שפעקולירן צו די דין מי שפרע איז א דין איסור, דהיינו אז דער בעל מטלטלין האט עובר געווען אן איסור טראצדעם וואס דא איז בכלל נישט געווען א קנין אדער קען זיין אז די מי שפרע איז גאר א דין ממון, אז דער מקבל ממון האט דא א תביעת ממון וואס איז מחייב די מי שפרע. די נפק”מ איז צו דאס גייט אריבער בירושה, אין פאל דער בעל מטלטלין שטארבט און האט נישט עספיעט צו באקומען די ברכת מי שפרע פונעם בי”ד, אן איסור גייט נישט אריבער בירושה משא”כ א תביעת ממון גייט יא אריבער בירושה. (שו”ת אלשיך י - רק איסור, חו”מ לו ש”ך - תביעת ממון)

קענען די חכמים אסרן עפעס וואס איז בפירוש מותר מדאורייתא? סאיז דא א צד אז חז”ל קענען נאר אסרן עפעס וואס איז נישט בפירוש מותר אין די תורה. דער כסף משנה (מלכים ג-ז) און ט”ז (חו”מ ב-ב) האלטן אז חז”ל האבן נישט די כח אבער אין תו”ס יבמות סו. איז מוכח אז חז”ל האבן יא די כח. נו מעגליך אז די פריערטגעברענגטע חקירה אין די מי שפרע איז תלוי אין דעם. דער אלשיך האלט ווי תו”ס, במילה איז עס נאר אן איסור. און דער ש”ך האלט ווי דער כ”מ און ט”ז במילא איז עס א תביעת ממון.

כל מילתא דאמר רחמנא לא תעביד אי עביד לא מהני. איז דער דין געזאגט געווארן אויכעט אויף אן איסור דרבנן אדער נאר אויף א דאורייתא? דער פנים מאירות האלט אז סאיז נאר געזאגט געווארן אויף א דאורייתא משא”כ בדרבנן זאג איך מהני. רעק”א (שו”ת מהדורא קמא קכט) ווידעראום בשם תו”ס האלט אז אויכעט ביי א דרבנן זאג איך לא מהני. נו דא ווען מגיבט געלט לשם קנין מטלטלין אפשר איז עס בגדר איסור דרבנן? און סוועט זיין תלוי אין די מחלוקה פון רעק”א און דעם פ”מ צו סאיז דא בכלל געווען א קנין.. דער אלשיך האלט אז נישט און דער ש”ך האלט אז יא

וויאזוי ארבעט קנין כסף?
1 דער מקנה איז מקבל געלט (אבן האזל מכירה ב-ג, צפנת פענח כללי התורה והמצוות ח”א ד”ה חליפין)
2 דאס געבן געלט פונעם קונה. דאס באשאפט כאילו א חוב. (הגר”ש שקאפ קידושין ט)
אויב זאג איך אז דאס געבן כסף פאר מטלטלין לשם מעשה קנין איז בגדר איסור דרבנן אפשר איז תלוי די מחלוקת פון דער אלשיך און דער ש”ך אין דעם. דער אלשיך האלט אז דער קנין איז תלוי אין דאס געבן געלט פונעם קונה.. נו אז דער קונה האט עובר געווען אן איסור דרבנן איז נישטא מער דא קיין תביעת ממון.. משא”כ דער ש”ך וועט האלטן אז די קנין פאסירט פון דער מקנה’ס מקבל זיין געלט, במילה האט דער קונה בעצם גארנישט געטון מיטן געבן געלט. במילה קומט אויס אז דער קונה מצידו האט נישט עובר געווען אויף דברי חז”ל במילא איז יא שייך פאר אים א תביעת ממון. (כמובן אז דער גאנצער חשבון גייט מיטן צד אז כזאג לא מהני אויכעט ביי איסורי דרבנן)

בעצם די גאנצע דין פון: כל מילתא דאמר רחמנא לא תעביד אי עביד לא מהני” איז א מחלוקה צווישן אביי ורבא (תמורה ד:) און רעק”א שרייבט אז סאיז נישט פשוט אז מפסקנט ווי רבא, נאר סאיז א ספיקא דדינא (שו”ת מהדורא קמא קכט) . אויב גייען מיר זאגן אז די זעלבע גילט ביי א דרבנן און אז געבן כסף לשם קנין מטלטלין איז א איסור דרבנן. און מיר וועלן זאגן אז דער קונה’ס געבן געלט מאכט די קנין.. דאן קענען מיר זאגן אז דער אלשיך האלט אז סאיז א ודאי אז סאיז לא מהני במילא איז עס בלויז אן איסור משא”כ דער ש”ך וועט זיין מסופק במילא איז מעגליך אז סאיז דא דערביי א תביעת ממון.

אין קנין כסף איז בעצם דא נאך א מהלך צו מסביר זיין וויאזוי סאיז חל; דאס אז דער קונה גיבט געלט בצירוף מיט דעם אז דער מקנה נעמט געלט, סאיז נישט קיין אדער אדער, סדארף זיין ביידע (הגר”ש שקאפ מ”מ מובא לעיל). נו.. לאמיר זעהן הלכות שניים שעשו (סוגיא שבת צב:) זה אינו יכול וזה אינו יכול - ר’ יהודה ור’ מאיר מחייבים, ור’ שמעון פוטר. די הלכה איז ווי ר’ יהודה.
לכאורה איז כסף אין די גדר פון זה אינו יכול וזה אינו יכול. אפשר האלט דער ש”ך אז אין א פאל פון אזא איסור דרבנן פון א זה אינו יכול וזה אינו יכול אז מוועט אננעמען שיטת ר’ שמעון און מוועט זאגן אז סאיז מהני משא”כ דער אלשיך.. און אפשר גאר וועט דער אלשיך מסכים זיין דערצו, נאר ער האלט ווי דער רשב”א אז דער דין שניים שעשו איז בלויז א דין אין הלכות שבת אלץ א גזירת הכתוב און דער ש”ך האלט ווי דער ריטב”א וואס לערנט אז די דיני שניים שעשו איז שייך בשאר התורה פונקט אזוי.

------------------

ניין, מלערנט נישט אזוי. כהאב פלעין געפאטשקעט אין א ליקוט ספר און דאס איז מיר ארויסגעקומען. מעגליך אז ווען כוועל לערנען פון אינעווייניג וועט זיך ארויסשטעלן אז די חשבונות זענען הבל הבלים, אדרבה זייטס מעורר.

[dovidal]

אָבִ֘ינוּ֮ מֵ֣ת בַּמִּדְבָּר֒ וְה֨וּא לֹא⁠־הָיָ֜ה בְּת֣וֹךְ הָעֵדָ֗ה הַנּוֹעָדִ֛ים עַל⁠־יְהֹוָ֖ה בַּעֲדַת⁠־קֹ֑רַח כִּֽי⁠־בְחֶטְא֣וֹ מֵ֔ת וּבָנִ֖ים לֹא⁠־הָ֥יוּ לֽוֹ׃
פרעגט מיך א יוד - יעדער איז דאך געהאלפען געווארען מיט א בן זכר נאך מתן תורה
וויל איינער זאגען אז צלפחד איז געווען דער מקושש און מען האט אים געלייגט אין תפיסה - ויניחהו במשמר

[ראובן איש מהעם]

אָבִ֘ינוּ֮ מֵ֣ת בַּמִּדְבָּר֒ וְה֨וּא לֹא⁠־הָיָ֜ה בְּת֣וֹךְ הָעֵדָ֗ה הַנּוֹעָדִ֛ים עַל⁠־יְהֹוָ֖ה בַּעֲדַת⁠־קֹ֑רַח כִּֽי⁠־בְחֶטְא֣וֹ מֵ֔ת וּבָנִ֖ים לֹא⁠־הָ֥יוּ לֽוֹ׃
פרעגט מיך א יוד - יעדער איז דאך געהאלפען געווארען מיט א בן זכר נאך מתן תורה
וויל איינער זאגען אז צלפחד איז געווען דער מקושש און מען האט אים געלייגט אין תפיסה - ויניחהו במשמר

עי' קו' דומה לזה בחנוכת התורה.

[להודות]

צלפחד

לייג אריין אין אוצה"ח: נתעברה צלפחד.
עטליכע רעדן דערפון, למשל בן יהוידע שבת פט:.

[dovidal]

צלפחד

לייג אריין אין אוצה"ח: נתעברה צלפחד.
עטליכע רעדן דערפון, למשל בן יהוידע שבת פט:.

יישר אפשר ברענגט איר א צילום פון בן יהודע

[dovidal]

מי היה אליהו בעל שם מחבר ספר תולדות אדם

[בערל סוני]

מי היה אליהו בעל שם מחבר ספר תולדות אדם

לכאורה, הגה"ק רבי אליהו בעל שם זי"ע אב"ד חעלם.
תלמיד פון מהרש"ל.
הרחיד"א אין שם הגדולים ברענגט פון עט"ר אמ"ן [זיין טאטע?] בשם א זוהן פון 'שער אפרים' אז ער האט זיך באנווצט מיט 'קבלה מעשית אמתית' ...
כ'מיין אז 'תולדות אדם' איז 'קבלה מעשית'
זיין אייניקל החכם צבי זי"ע און זיינע קינדער זי"ע ברענגען אז ער האט געשאפן א גולם מיט ספר יצירה.

[מסתמא]

פרשת עקב ז טו

אויף והסיר ה’ ממך כל חולי” איז דער רמב”ן מסביר: הנהוג לבא בעולם” אין אנדערע ווערטער, די נאטור איז פול מיט חולאת’ן און נאר מיט די תורה העלפט דער אויבערשטער אז סזאל נישט אנקומען, גדולה תורה שנותנת חיים. סאיז אינטערעסאנט אז דער רמב”ן שטעלט דא אראפ אזוי דרך אגב אז סאיז דא א נאטור און מדארף האבן א ספעציעלע שמירה עליונה נישט צו נפגע ווערן.
פון די המשך רמב”ן קען אפשר משמע זיין אז די אלע קרענק קומען דוקא דורך די עוברי עבירה א שטייגער ווי ביי מצרים און בכדי מזאל נישט נפגע ווערן דארף מען האבן די זכותים פון עקב תשמעון, דהיינו, די עבירות שאדם דש בעקביו, צו ווי דער רמב”ן איז מסביר אז דאס גייט ארויף בעיקר אויף דאס אויספירן די משפטים אן זיך שרעקן פון קיינעם מתוך אהבת ה’. עכ”פ לויט דעם קען מען אפשר זאגן אז די קרענק איז אויכעט נישט קיין נאטורליכע זאך נאר א תוצאה פון עבירות, ווי מיר טרעפן ביי כי תצא אש ומצאה קוצים וכו’ עבירות ברענגט פורעניות, איינמאל סאיז שוין דא קען מען בס”ה מאכן סזאל אויסגיין אויף די שונאים, אבער מתחילה קומט עס צוליב עבירות.

אגב, דער רמב”ן לייגט אראפ א שטארקע יסוד ביי לא תחוס עינך עליהם בזה הלשון: ”כי ברחמנות הטפשים יאבד כל משפט".

[theworse]

צלפחד

לייג אריין אין אוצה"ח: נתעברה צלפחד.
עטליכע רעדן דערפון, למשל בן יהוידע שבת פט:.

יישר אפשר ברענגט איר א צילום פון בן יהודע

ודע שיש להקשות על זה מבנות צלפחד, דאמאי לא נתעברה אמם בבן זכר אחר מתן תורה? ואין לומר דאמם מתה קודם, דהא אמרו אם לא תתן לנו ירושה תתייבם אמנו (בבא בתרא קיט:), נמצא בעת תביעתם היתה בחיים, וגם אין לומר דהיה לו בנים ומתו, דהא כתיב (במדבר כו, לג) וּצְלָפְחָד בֶּן חֵפֶר לֹא הָיוּ לוֹ בָּנִים כִּי אִם בָּנוֹת, וכיון דאמר 'כִּי אִם' משמע דלא הוה ליה מעיקרא כלום! ונראה לי בס"ד דעיבורם בזכרים באותו לילה ששבו אצל נשותיהם, ויש שנשותיהם פרסו נדה ולא נזקקו בעליהם להם באותה לילה, וכיון דעברה אותה לילה גם סגולה זו עברה ובטלה. אי נמי בהשגחה פרטית לא היה בֶּן לצלפחד דוקא, כדי שבנותיו ירשו כל הנחלה ויזכו שתכתב פרשת נחלות על ידם ומו שאמרו רבותינו ז"ל, ואין לומר דצלפחד עדיין לא נשא אשה במתן תורה דזה אינו, דהא בבתרא (דף קיט:) אמרו אפילו קטנה שבהם לא נשאת פחות מארבעים שנה, אלא מתוך שצדקניות היו נעשה להם כיוכבד וילדו יעויין שם. מיהו יש לומר דאולי היה לו זיבה קודם מתן תורה ונעשה עקר, ולכך לא היה ראוי להוליד אחר מתן תורה.

[חי' ועוף]

שבת ויו"ט זאגט מען נישט די יה"ר נאך תהלים, עס איז דא א ספעציעלע יה"ר פאר שבת ויו"ט

וואס איך פארשטיי נישט, ר"ח חנוכה, פורים און נאך יומי דפגרא ווען מ' זאגט נישט למנצח, זאגט מען אויך נישט די יה"ר נאך תהלים, פארוואס זאגט מען נישט דעמאלס די שבתדיגע יה"ר?

[מסתמא]

אויף פרשת לך לך.

מיר זעהען אין די מחלוקת פון רועי אברהם און רועי לוט עטליכע אינטערעסאנטע זאכן
1 סזענען געווען צוויי מחלוקת, איינס פערזענליך צווישן אברהם און לוט, און נאך איינס צווישן די פאסטעכער
2 די לשון כי אנשים אחים אנחנו.. מיט א פרעמדער קריגט מען זיך דעם יא?
3 והכנעני והאמורי אז בארץ.. למאי נפק"מ?

שטייט אין ימע"ל געברענגט אז דער אויבערשטער האט טאקע נישט גערעדט צו אברהם אבינו די גאנצע צייט וואס לוט איז געווען מיט אים אבער פארט ווען אברהם האט זיך לגמרי אפגעטיילט פון אים איז דער אויבערשטער כביכול געווען ברוגז אויף אים ווייל סוכ"ס איז ער געווען זיין קרוב און אלץ מבשרך על תתעלם וואלט ער געדארפט אנהאלטן א שייכות מיט לוט אים צו קענען צוריקברענגען צו די דרך הישר.
איז דאך ווייטער שווער, ממה נפשך? וואס אברהם טוט איז נישט גוט? פריער רעדט נישט דער אויבערשטער מיט אים און דא צערנט ער?

זענען דא צוויי אינטערעסאנטע שטיקלעך חת"ס.
דער חת"ס שרייבט אז ע"פ הלכה טאר מען דאך נישט איבערגעבן צו היטן פאר א רועה וואס פאשעט אין פרעמדע פעלדער אלץ ולפני עור און אברהם האט געזאגט פאר לוט אז אלץ קרוב משפחה האט ער א דין בן ישראל, ווייל אברהם האט מקיים געווען די גאנצע תורה, און דעריבער טאר ער נישט איבערגעבן זיינע שאף פאר זיינע רועים אלץ ולפני עור היות זיי פאשענען אין פרעמדע פעלדער.. דאס טייטש כי אנשים אחים אנחנו. ער האט אים מוכיח געווען ווייל ער האט אים געהאלטן אלץ א איד.

נאך שרייבט דער חת"ס, אז בעצם ע"פ פשטות הכתוב איז די מחלוקת געווען ווייל סאיז נישט געווען גענוג פלאץ פאר ביידע.. זאגט דער חת"ס אז דא זענען פארגעקומען צוויי עקסטערע מחלוקת איינס צווישן אברהם און לוט פערזענליך, און איינס צווישן די פאסטעכער פון אברהם און די פאסטעכער פון לוט.
אברהם האט אפירגעהאלטן לוט אז היתכן סאיז נישטא גענוג פלאץ? ארץ ישראל איז א מקום קדוש און סדארף זיין די ברכה פון מיעוט מחזיק את המרובה! אלא מאי ביסטו לוט נישט גענוג ערליך!
האט לוט צוריקגעטענה'ט צו אברהם אז די ברכה איז הערשט אויף לעתיד.. יעצט געהערט עס נאך פאר די כנעניים און אמוריים.. דעריבער האט עס נאכנישט די ברכה און קדושה פון זיין א מיעוט מחזיק את המרובה.
עקסטער האבן די פאסטעכער פון אברהם אפירגעהאלטן די פאסטעכער פון לוט היתכן זיי פאשענען די שאף אין פרעמדע פעלדער, סאיז דאך גזל.. דערויף האבן לוט'ס פאסטעכער צוריקגע'טענה'ט אז סאיז דאך שוין געגעבן געווארן פאר אברהם...
אויף דעם אלעם ארויף האט אברהם געזאגט צו לוט, ממה נפשך, איז ארץ ישראל מיינס, פארוואס איז עס נישט א מיעוט מחזיק את המרובה? איז עס נאכנישט מיינס, היתכן דיינע פאסטעכער פאשענען אין פרעמדע פעלדער? סאיז דאך נישט אונזערס! דעריבער לאמיר זיך אפטיילן און זיך גיין עקסטערע וועגן. עכת"ד.

קען זיין אז מיט דעם קען מען פארשטיין די ענין.
בעצם מתחילה האט דער אויבערשטער כביכול געהאט טענות פארוואס אברהם אבינו נעמט מיט מיט זיך א בן משפחה בשעת ווען מהאט אים קלאר געזאגט לך לך מבית אביך צוליב זייער רשעות, וואס איז דאס התחברות לרשע? א פאלנע בן נח.
שפעטער אבער ווען אברהם אבינו איז געגאנגען מיט א טענות ממה נפשך צו לוט און דערביי אים אפירגעהאלטן אז ער האט א דין בן ישראל און צוליב דעם איז ער מחיוב אין ולפני עור..
דערויף האט כביכול געהאט א טענת ממה נפשך מדה כנגד מדה, הייסט ער איז יא א איד? נו אויב אזוי, פארוואס טאקע הייסטו אים אוועקגיין און נשתקע ווערן אין זיין רשעות? וואלסט דאך אים געדארפט האלטן נאנט אלץ א קרוב משפחה מבשרך על תתעלם!
ממה נפשך, האלטסטו אז ער איז א גוי, שיק אים אוועק! האלטסטו אז ער איז א איד? האלט אים דא!
מיט דעם קען מען פארשטיין פארוואס מצד אחד האט דער אויבערשטער נישט גערעדט צו אברהם אבינו די גאנצע צייט וואס לוט איז געווען מיט אים.. און שפעטער ווען ער האט אים אוועקגעשיקט איז כביכול פריש געווען ברוגז אויף דאס עצם אים אוועקשיקן.

[מסתמא]

כהאב געקלערט א טעם פארוואס פרויען צינדן נישט עקסטער די חנוכה לעכט א שטייגער ווי מצוות סוכה ולולב וכו’ מעגליך אז דאס קומט צוליב דעם וואס מהאט שוין נישט געקענט צינדן ביים פענסטער צוליב די גוים און די פרסומה ניסא איז געווארן פאר די בני בית ווי דער רמ”א ברענגט דעריבער איז ענדערש אז די בני בית זאל זיין די צוקוקער ווי איידער אליינס צינדן

[מסתמא]

פון די מקובלים שטייט, איך האב עס געזעהן אין תומר דבורה, אז ווען א איד איז עובר אויף א לאו רח”ל איז ער מעורר דינים. אין אנדערע ווערטער, די תורה גיבט אונז לאו’ן בכדי אונז צו ראטעווען פון דינים רח”ל.

אין ספר חסידים לרבינו יהודה החסיד (כמעט זיכער אין סימן י”ז) שטייט אז ווען כביכול וויל שיקן פאר א איד סיי וועלכע גוטע זאך שטעלט זיך די שטן אנטקעגן און טענה’ט אז דער איד איז נישט גענוג א גרויסע יראי שמים און סקומט אים נישט, דאן שיקט דער אויבערשטער נסיונות פאר די מענטש (סיי וועלכע) בכדי צו זעהן אויב ער איז א יראי שמים און טאמער שטייט ער ביי דעם נסיון באקומט ער דאס וואס איז אים באשערט מצד הדין. אין אנדערע ווערטער, אן קיין השפעות טובות איז נישטא קיין נסיונות, סאיז היינו הך.

יעצט פארשטייען מיר שוין דעם לכאורה’דיגע סתירה, דער רבי ר’ אלימלך שרייבט אין צעטל קטן: האדם לא נברא אלא לשבר את הטבע ומצד שני שרייבט דער רמח”ל אין מסילת ישרים: האלוקים ברא את העולם כדי להיטיב עם ברואיו. א ודאי די עיקר שכר איז אויף יענע וועלט אבער אפילו אויף די וועלט איז דאס געזאגט געווארן.

[מסתמא]

פרשת בשלח ממש אנהייב די סדרה.

שטייט (יג,כ) ויסעו מסכת ויחנו באתם בקצה המדבר, תיכף דא האקט די פסוק אריין מיט די דעטאל פון וד’ הולך לפניהם יומם וכו’ איבער די עמוד ענן און די עמוד אש ביינאכט און נאכדעם איז דער פסוק ווייטער ממשיך (יד,א) וידבר ד’ וכו’ וישבו ויחנו לפני פי החירות וכו’

לכאורה ווי געהערט דא אריין צווישן די נסיעות דעם דעטאל איבער די צוויי וואלקענעס?

קען זיין אז דאס וועט מתורץ ווערן מיט די חשבון וואס שטייט אין מכילתא, ילקוט וכו’ אז מיטוואך נאכט איז געוועזן מכות בכורות. דאנערשטאג צופרי איז מען ארויס בעצם היום קיין רעמסס. פרייטאג איז מען געגאנגען פון רעמסס קיין סכות און געבליבן אין סכות דורכאויס דעם שבת. זונטאג איז מען געגאנגען פון סוכות קיין אתם, דהיינו די קצה המדבר דאס ווייטסטע פלאץ אוועק פון מצרים, וואס דאס האט באוואויגן די שלוחים צו צוריקלויפן פאר’מסר’ן די אידן פאר פרעה אז זיי האבן נישט בדעה צוריקצוקומען און דאן, בו ביום, גייען די אידן צוריק צו פי החירות. אזוי אויכעט די שלוחים פון פרעה זענען אויכעט אנגעקומען צו פרעה בו ביום אינמיטן די פערטע טאג, דהיינו זונטאג. די פינעפטע טאג, מאנטאג, האט פרעה איינגעזאמלט זיין פאלק נאכצויאגן די אידן און נאכגעיאגט די אידן צוויי טאג (רש”י ה’ ויוגד). די זעקסטע טאג, דינסטאג, האבן די מצרים דערגרייכט די אידן און דינסטאג נאכט, ליל שביעי של פסח איז געווען די קריעת ים סוף.

עכ”פ, מיר דארפן דא מסדר זיין דעם זונטאג טאג.. די אידן האבן אין זונטאג, דהיינו דעם דריטן טאג, זיך געצויגן קיין אתם, דאס ווייטסטע אוועק פון מצרים, וואס דאס האט באוואויגן די שלוחים צו צוריקלויפן צו פרעה.. די שלוחים דערגרייכן בו ביום.. און בו ביום ציען זיך די אידן צוריק קיין פי החירות ע”פ ציווי ד’ אז פרעה זאל זאגן אז מבלאנדזשעט..
סאיז אביסל שווער דאס אלעס אריינצושטיפן אין איין טאג, ובפרט איז שווער צו זאגן אז די שלוחים זענען אנגעקומען אין איין טאג א וועג וואס האט געדויערט צו גיין 3 טאג פאר די אידן, און פאר פרעה מיט די לויפערס צוויי טאג.

דעריבער איז יתכן אז די אידן האבן זיך געצויגן קיין אתם תיכף אין מוצאי שבת ביינאכט, די שלוחים זענען דאן מוצאי אנטלאפן צוריק קיין פרעה און אנגעקומען שוין פארנאכטס די קומענדיגע טאג, און די נעקסטע צופרי אויף זונטאג זענען די אידן צוריקגעגאנגען קיין פי החירות. אזוי איז דאס אלעס געווען אין די פערטע טאג, זונטאג.

נו, שטימט שוין פיין פארוואס די אידן האבן געדארפט אן עמוד אש ביינאכט ביי די נסיעה קיין אתם וואס איז געוועזן ביינאכט אין מוצאי שבת, מיט דעם פארשטייען מיר פארוואס די תורה האקט דא אריין מיט די פרטים פון די עמוד אש תיכף ביי די נסיעה קיין אתם, פשוט ווייל יעצט איז די עמוד אש נוגע.

------

נ.ב. רש”י גייט קלאר נישט מיט די מהלך ועיין ברש”י (יב, לז) די נס פון די הילוך ק”ך מיל פון ארץ גושן קיין רעמסס (לפי’ דב”ט)
ביום א’, דאנערשטאג, איז מען געגאנגען ארויס פון מצרים רעמסס קיין סכות.
ביום ב’, פרייטאג, איז מען געגאנגען פון סכות קיין אתם. (רש”י לז, כ)
ביום ג’ , שבת קודש, איז מען געגאנגען אגאנצן שבת (אנדערש ווי די מדרשים) צוריק צו פי החירות.
ביום ד’, זונטאג, צו די השלמה פון די 3 טעג זענען די שלוחים צוריקגעגאנגען, זיי זענען געגאנגען די גאנצן טאג.
ביום ה’ ו’, מאנטאג און דינסטאג, איז פרעה נאכגעלאפן די אידן.
בליל ז’, דהיינו דינסטאג נאכט אריבער צו מיטוואך, איז געווען קריעת ים סוף.

[מסתמא]

פרשת משפטים די ערשטע רש”י ברענגט די סמיכות צווישן פרשת הדינין און די פרשת מזבח, לומר לך שתשים סנהדרין אצל המזבח ע”כ.

למעשה פארוואס טאקע איז דער סנהדרין תלוי אינעם מזבח? זאג ”דעם מקום המקדש” די מקום השראת השכינה. וואס האט דער בי”ד מיט די מזבח צו טון?

קען זיין אז סהאט מיט די הלכות מזבח וואס מיר לערנען א פרשה פריער (כ, כב) לתבנה אתהן גזית, לא תניף עליה ברזל, שהמזבח נברא להאריך ימיו של אדם. קען זיין אז די סמיכות פון די בי”ד צום מקום המזבח איז געמאכט צו דערמאנען די סנהדרין צו שוינען אויף א מענטשן לעבן ווי ר’ אלעזר בן עזריה זאגט אז א בי”ד וואס הארגעט מער פון איינמאל אין 70 יאר הייסט א חובלנית (משנה מכות א’ י’). פון דעם פארשטייען מיר אויכעט דאס לשון מעם מזבחי תקחנו למות, ווען מדארף שוין יא הארגענען, דארף מען. סאיז א שמאלע שטריק. עכ”פ דאס איז די שייכות פון די בי”ד צו די מזבח.

[מסתמא]

נאך אויף פרשת משפטים.

ביי מכירת יוסף ברענגט דער ימע”ל (בראשית לז, לו) בשם דעם זוהר אז די טעם פון מכירת יוסף איז געווען צו האבן דערמיט א שליטה אויף די מצרים און אז די שיעבוד זאל נישט זיין אזוי שווער, און אן דעם וואלטן די אידן געבליבן אין מצרים חס וחלילה, ע”כ.

אויף פרשת משפטים (כא, ג) ברענגט דער רמב”ן הקדוש א הסבר אויף דאס ארויסגיין פון א קנעכט נאך די זעקסטע יאר, ער שרייבט אז סאיז זכר למעשה בראשית אין וועלכע כביכול האט גערוהט אין די זיבעטע טאג און אויכעט איז עס זכר ליציאת מצרים ווייל דער אויבערשטער האט געשוינט די אידן און זיי באפרייט טראצדעם וואס די שבטים האבן פארקויפט יוסף... זאגט כביכול: אזויווי איך האב ענק ארויסגענומען פון מצרים טראצדעם וואס עטץ האטס גע’גנב’עט ענקער ברודער, אזוי אויכעט מוזט עטץ באפרייען דעם גנב נאך 6 יאר.. ע”כ הפלא ופלא.

געבויעט אויף דעם אז יוסף האט געקריגט מיט די שבטים אין דין בן נח, דין בן ישראל. קלער איך צו מוסיף זיין אביסל הסבר. די שבטים וועלכע האבן זיך געזעהן ווי א בן ישראל האבן געזעהן אין די מכירה אן ענין פון ערבות און אן ענין פון זיך אליינס פארקויפן, זיי האבן געוואלט האבן דעם דין פון אן עבד א מוכר את עצמו וואס גייט ארויס נאך פופציג יאר. די 6 יאר איז נאך דאן נישט געווען, משטיימיר נאך בעפאר יציאת מצרים וואס ווייזט אויף די חידוש הבריאה און משטיימיר דא נאך בעפאר די אוזן זאת ששמע בהר סיני כי לי בני ישראל עבדים, יעצט איז מען נאך יא קנעכט פאר קנעכט. די חשבון איז ווי פאלגנד, ראובן איז דאך נישט דארטן געווען ביי די מכירה און לוי האט נישט געארבעט אין מצרים, ער האט יוצא געווען מיטן לערנען. בלייב מיר דא איבער מיט 8 שבטים וועלכע האבן פארקויפט יוסף, יעדער נעמט אויף זיך עקסטער עבדות פון 50 יאר מדין המוכר עצמו (מיט ערבות איינער אויפן צווייטן) און דערמיט פארזיכערט מען זיך אז נאך 400 יאר גייט מען ארויס פון מצרים נאך וואס יעדעמס 50 יאר חשבון ענדיגט זיך.

ווייטער יוסף וואס האט זיך געזעהן ווי א בן נח, לויט אים וואלט מען קיינמאל נישט געדארפט ארויסגיין ע”פ דרך הטבע (ווען נישט הקב”ה שבועה צו די אבות), ואילו לא הציאנו הקב”ה ממצרים הרי אנו ובנינו ובני בנינו משועבדים היינו לפרעה במצרים. נארוואסדען, די קישוי השיעבוד האט משלים געווען, מדין החובל בעבדו א גוי וואס גייט ארויס בראשי עברים. פרעה האט דאך געהארגעט אלע זכרים וכו’ האט מען ניטאמאל געדארפט משלים זיין די 400 יאר.