איך ברענג דא די טעקסט פונעם גליון, אויב איינער דארף עס צו ציטירן אדער קאפיען:
מכתב מהגאון הגדול מגדולי הפוסקים הרה"ג ר' ישראל דוד הארפענעס שליט"א,
אב"ד ישראל והזמנים, ומח"ס שו"ת נשמת השבת, ויברך דוד, ועוד.
די ברכה אויף 'מזונות' ראלס און ברויטן - תשפ"ג
לכבוד מכון הליכות החיים, אחדשה"ט, ובראשם ידידי הגאון רבי הערשל ראזענפעלד שליט"א דמשלחן גבוה
קזכי לזכות הרבים ופסקיו מתקבלין בבי מדרשא.
עס איז געשטאנען לעצטנס אינעם גליון די הלכות פון ברכות הנהנין. מאכן ברכות כהלכתן איז פון די וויכטיגסטע יסודות, ווי חז"ל זאגן, אז פאר מען מאכט די ברכה געהערט אלעס צום רבוש"ע און מען טאר נישט קיין הנאה האבן פונעם עסן, און ערשט נאכ'ן מאכן א ברכה גיט דער רבוש"ע איבער צו אונז דאס עסן פון זיין רשות. ווען מען מאכט ברכות הנהנין ווי עס דארף צו זיין, ברענגט דאס אראפ די שפע פאר דער גאנצער בריאה.
היוקר יאמיר
מיר לעבן יעצט אין א צייט פון "היוקר יאמיר". מען הערט כסדר פון טייערע אידן וואס ארבעטן שווער על המחי' ועל הכלכלה פון צופרי ביז ביינאכט און קענען פשוט נישט דעקן די טעגליכע הוצאות. מיר אליין האבן געהערט פון אסאך אידן וואס זענען מקיים "יצא אדם לפעלו" און ארבעטן בנאמנות צו פארדינען כדי מחייתם, און ווען עס קומט יום טוב - ווער רעדט נאך אין א צייט פון חתונה מאכן - דארף מען פשוט צוזאמענשטעלן געלט אז זיי זאלן קענען אנגיין.
עס איז א צייט זיך מתבונן צו זיין אין א פרט וואס איז שטארק נוגע צו ברכות הנהנין, וואס ממש רבים נכשלים בה בלא יודעים, און דאס איז בנוגע מצות נטילת ידים און ברכת המזון. דאס זענען ביידע מצוות וואס ברענגען די שפע, ווי חז"ל זאגן אז אויב מען איז מזלזל אין נטילת ידים ברענגט דאס עניות, חס ושלום. אויך איז ידוע אז די מצוה פון ברכת המזון עפנט אויף דעם שער המזון און ברענגט אראפ א השפעה פאר דער גאנצער וועלט.
אט-די צוויי מצוות, וואס זענען פול מיט גוטע סגולות, נישט נאר אויף פרנסה בהרחבה, נאר אויף בני חיי ומזוני, זענען ליידער גאר וואקלדיג ביי כלל ישראל, מחמת חסרון ידיעה, דורכדעם וואס עס איז געווארן די געוואוינהייט צו עסן א.ג. "מזונות ברויט", "ראָלס" און "סענדוויטשעס", און ס'קומען ארויס דערפון גרויסע מכשולות אינעם הארבן חיוב פון "נטילת ידים", און אין דער מצות עשה דאורייתא פון "ברכת המזון", ווי ס'וועט בעז"ה ערקלערט ווערן; און אומווילנדיג כאפט מען זיך נישט אז עס פעלט די צוויי שליסלען פאר אונזער השפעה.
איך וויל אויסניצן דעם כח הרבים און סייעתא דשמיא וואס באגלייט דעם גליון און אויסשמועסן עטליכע שאלות וואס מענטשן פרעגן אן כסדר בנוגע די הלכות, אויף וואספארא סארט ברויט מען דארף זיך וואשן און בענטשן געהעריג, און וויפיל מען דארף עסן צו ווערן מחוייב צו בענטשן. און אז אידן וועלן זיך מחזק זיין, וועט בעז"ה אראפקומען א השפעה פאר יעדן איינעם.
ברויט וואס ווערט כהיום פארקויפט דאס מערסטע
דאס ברויט וואס פארקויפט זיך היינט דאס מערסטע, און אזוי אויך זעמל (ראלס) דא ביי אונז אין חוץ לארץ, איז אנגענומען ביים המון עם, אז מען מאכט דערויף "בורא מיני מזונות", און אז די נאך-ברכה דערויף איז "על המחי'".
ווען מען קוקט אריין אין דער הלכה און אין די פוסקים, שטעלט זיך ארויס מיט א פשטות אז די ריכטיגע ברכה אויף די אלע "מזונות ברויט" ראלס איז
"המוציא", אפילו ווען מען עסט נאר ממש א קליין ביסל דערפון, און אויב מען עסט א כביצה דארף מען זיך וואשן דערויף און מאכן "על נטילת ידים" (אזוי ווי ביים עסן חלה א.ד.ג.) און בענטשן ברכת המזון. און דאס איז אפילו ביי די בעקערייען וואס לייגן אריין אינעם טייג צוויי-דריטל מי-פירות, צי מער אפילו, און עס איז עס נאך אלץ "המוציא" גמור, פונקט ווי געהעריגע
ברויט. (און דאס אלעס האט גארנישט צו טון מיט די הלכות פון "קביעות סעודה", וואס איז נוגע נאר ביי א זאך וואס איז "מזונות", ווי "פת הבאה בכיסנין", צ.ב.ש. מזונות-קיכלעך,
לעקעך, אד"ג.)
פארוואס זענען אלע א.ג. "מזונות"-זאכן באמת "המוציא"
אז מען זאל פארשטיין פארוואס עס איז "המוציא", אפילו ווען מען לייגט אריין מי פירות, דארף מען וויסן דעם יסוד וואס דער "בית יוסף" (או"ח סי' קסח, אות ז) שרייבט, אז דאס וואס מען דארף נישט בענטשן ברכת המזון אויף "פת הבאה בכיסנין", איז ווייל מען האט נישט מחייב געווען זיך צו וואשן און בענטשן, נאר אויף אזעלכע ברויט וואס דער סדר איז אז מען איז קובע סעודה דערויף. דער "שולחן ערוך הרב" (או"ח קסח, ח) איז עס מסביר מער, אז "מען האט נישט מחייב געווען נטילת ידים און ברכת 'המוציא' (וואס מען האט מתקן געווען אויף ברויט אלס חשיבות), נאר אויף ברויט וואס איז געמאכט 'אונטערצולענען דאס הארץ', אבער נישט אויף 'פת הבא בכיסנין', וואס עס איז נישט דער דרך העולם קובע סעודה צו זיין דערויף". און אזוי זעט מען אין די פוסקים דעם יסוד, אז אפילו ברויט וואס עס ליגט דערין מי פירות וכו', אבער אויב דער מציאות איז אז אויף דעם סארט ברויט איז מען קובע סעודה, האט עס א הלכה לגמרי ווי "המוציא", לגבי "על נטילת ידים", ברכת "המוציא" און ברכת המזון.
וואס דער חיד"א שרייבט לגבי 'מצה עשירה'
נאך מער זעט מען אינעם חיד"א, וואס ער שרייבט ("מורה באצבע" סי' ז', אות רטו), אז פסח וואס מען עסט "מצה עשירה" (וואס באשטייט כל-כולו פון מי פירות), וויבאלד דאס איז פסח דער געהעריגער לחם וואס א מענטש עסט און עס איז דער סדר אין די ימי הפסח צו קובע סעודה זיין דערויף, זאל ער נישט עסן דערפון אפילו א קליינעם שיעור אן זיך וואשן און בענטשן דערויף, (כאטש א גאנץ יאר איז נישט דער סדר קובע סעודה צו זיין דערויף).
דער מציאות אין שנת תשפ"ג
נאכדעם וואס מען ווייסט שוין די הלכה לויט'ן שולחן ערוך און די פוסקים, איז לאמיר זען וואס עס איז דער מציאות היינט, תשפ"ג. דער פאקט איז, ווי יעדער ווייסט, אז רוב רובם פון די מענטשן וואשן זיך נישט משבת לשבת. זיי בלייבן דאך אבער נישט הונגעריג, איז וואס דען טוען זיי? זיי עסן טעגליך, צומאל עטליכע מאל א טאג, "מזונות ברויט", ראָלס. עס איז א פאקט, אז דאס ברויט וואס גייט דאס מערסטע אין די געשעפטן און די בעקערייען דורכאויס אלע זעקס טעג פון דער וואך, איז דאס "מזונות ברויט". דאס איז אויך וואס גייט אין די פלעצער וואו מען עסט פרישטאג, לאנטש און נאכטמאל; רעסטוראנטן א.ד.ג. באנוצן זיך בדרך-כלל נישט מיט קיין "המוציא". דער המון עם זוכט בדרך-כלל נישט אינמיטן וואך קיין "המוציא". אלע געשעפטן וואס פארקויפן ברויט - "מזונות" און "המוציא" - וועלן מודה זיין, אז דער "המוציא" גייט אסאך שוואכער ווי די "מזונות". א קינד, וואס די מאמע שיקט אים קויפן ברויט (אין שטיבער וואו מ'מאכט "בורא מיני מזונות" אויף "מזונות ברויט"), ווייסט זיך נישט טועה צו זיין און קויפן "המוציא" אנשטאט "מזונות", ווייל ער וועט דארפן צוריקגיין אין געשעפט עס אויפטוישן. די שענסטע מסיבות היינט (ווען די פראגראם איז נישט דווקא זיך צו וואשן און בענטשן) ווערן געפראוועט אויף אט-דעם ברויט. ביי פרויען-פארטיס, צום ביישפיל, וואו מען זיצט צוזאמען אפילו עטליכע שעה, און אזוי אויך ווען חברים, שותפים א.ד.ג. זעצן זיך צוזאמען איבערצושמועסן א ביזנעס-ענין א.ד.ג., און מען סערווירט דארט א פארשפייז און א נאכשפייז כסעודת שלמה בשעתו, איז דאס ברויט אדער ראלס וואס מען גיט דארט בדרך-כלל "מזונות ברויט".
עס האט געזאגט א איד וואס פירט אן א בעקעריי, אז די איינציגע גרעסערע באשטעלונגען פון "המוציא"- בולקעס א.ד.ג. אינמיטן וואך, זענען פאר א יארצייט- סעודה (און אזוי אויך פאר די מוסדות התורה וואו די קינדער ווערן אויפגעפאדערט זיך צו וואשן און בענטשן), אדערסעודות ברית און שבע ברכות, (וואס דאן וויל מען בענטשן בזימון וכו'). און אפילו ביי שבע-ברכות'ן און סעודות ברית איז שוין נישט קיין זעלטענעם ערשיינונג אז מען זאל באשטעלן "מזונות" פאר פרויען. דאס איז דער פאקטישער מציאות כהיום, ווען רובא דרובא מענטשן זוכן צו אויסמיידן נטילת ידים און ברכת המזון אין די וואכן-טעג.
ממילא, וויבאלד דאס איז דער מין ברויט וואס עס איז דער סדר קובע סעודה צו זיין דערויף, קומט אויס מיט א פשטות אז די הלכה איז, אז סיי "מזונות ברויט" און "סיי מזונות ראלס" זענען באמת "המוציא" (וואס מען דארף זיך וואשן דערויף און בענטשן) אפילו אויב מען עסט נאר אביסל דערפון.
דעת הגדולים והפוסקים
היות דאס איז א חידוש ביי מענטשן - נישט דווקא מצד ההלכה, נאר פשוט ווייל עס איז אנדערש ווי דער געווענליכער הנהגה - וואס ווייסן נישט דערפון, און זיי מאכן די ברכה "מזונות", פארפעלנדיג נטילת ידים און ברכת המזון, וועלן מיר צוברענגען די ווערטער פונעם פוסק הדור, הגאון הגדול בעל "שבט הלוי" זצ"ל אין לעצטן חלק פון זיינע תשובות (שבט הלוי חלק י"א סי' מ"ז), וואס ער שרייבט דארט צווישן אנדערן:
"...די דאזיגע 'מזונות'-ברויטן ווערן געגעסן היינט צו-טאגס דורך צענדליגער טויזנטער מענטשן צופרי און ביינאכט, מיט פלייש און ירקות און אלע צוגעהערן פון א סעודה, פונקט ווי עס איז דער דרך מיט 'המוציא'- ברויט, און די כוונה דערפון איז איין זאך, צו שפארן נטילת ידים און ברכת המזון, ווען ביי אזא סארט ברויט, וואס דער דרך העולם איז אז מען איז קובע סעודה דערויף,
איז מען מחוייב מן הדין צו מאכן 'המוציא' אפילו אויב מען עסט נאר אביסל. און עס איז נישטא קיין גרעסערער זלזול אין מצות נטילת ידים און ברכת המזון ווי דאס..."
ער איז ממשיך דארט: "איך האב דאס אליין געזען מיט די אויגן, אז מען זעצט זיך צו גרויסע סעודות אָן נטילת ידים און 'המוציא'. מען עסט דארט אזעלכע ברויט, וואס ווען נישט דאס צעטל דערויף אז עס איז 'מזונות', דערקענט מען כמעט נישט אז עס איז 'מזונות', און די גאנצע כוונה איז נאר כדי אז די מאסן זאלן זיך קענען פטר'ן פון נטילת ידים און 'המוציא', בעת מען באנוצט זיך דערמיט אנשטאט ברויט ממש ...
אויך איז עס נישט גענוג זיס, כאטש מען לייגט אריין דערין אסאך מי פירות ...
דאס הארץ ווייסט באמת, אז די אלע תחבולות וועלן נישט טוישן גארנישט פונעם אמת פון דער הלכה, און מען מאכט א געוואלדיגן מכשול פאר'ן רבים צושטעלנדיג אזעלכע ברויט". ע"כ פון די ווערטער פון הגאון הגדול דער בעל שבט הלוי זצ"ל אינעם לעצטן חלק פון זיינע תשובות סי' מ"ז.
אזוי ווערט געברענגט אויך אינעם ספר "ארחות רבינו" פונעם "קהלות יעקב" זצ"ל: "אויף א פלאץ וואס די חלות וואס מען באקט דארט זענען (אפילו) גאר זיס, אבער אויב איז דער דרך אז מען עסט עס בתורת לחם, איז די הלכה ווי לחם ממש, אז מען מאכט דערויף 'המוציא', אפילו אויב מען עסט נאר אביסל און אָן קיין קביעות סעודה". ע"כ.
איז דאך א כל-שכן היינטיגע צייטן, ווען עס איז נאך מער דער דרך העולם ווי ווען אמאל, קובע סעודה צו זיין דערויף (און עס איז נישט אזוי זיס), דארף מען אוודאי מאכן דערויף "המוציא" אפילו אויף א קליין ביסל, און בענטשן ברכת המזון ווען מ'עסט א כזית - און דאס וואס מ'מאכט "מזונות" אויף די א.ג. "מזונות ברויט", קומט עס לענ"ד פון א חסרון ידיעה אינעם מציאות, וויפיל דאס "מזונות ברויט" האט איבערגענומען דאס "המוציא"-ברויט.
----------------------------------------------------
א ווארט פאר די וואס נטילת ידים וברכת המזון קומט זיי אן שווער
צום שלוס: עס זענען דא אסאך - בפרט פרויען וואס איילן זיך צו דער ארבעט, אדער זענען פארנומען מיט די קינדער - וואס טענה'ן אז זיי זעען זיך נישט ארום מיט קיין צייט זיך צו וואשן צו "המוציא" און בענטשן ברכת המזון יעדן טאג.
עס איז באוואוסט פונעם הייליגן בארדיטשוב'ער זי"ע, אז ער האט געזען א אינגערמאן אפכאפן דאס דאוונען און האט אים געפרעגט וואו ער לויפט, האט דער אינגערמאן געזאגט אז ער לויפט מאכן פרנסה. האט דער הייליגער בארדיטשוב'ער אים געפרעגט, "ווער זאגט דיר, אז דו לויפסט צו דיין פרנסה, אפשר לויפסטו אוועק דערפון?..."
הנוגע לעניננו, ווען מ'עסט ברויט וואס מ'דארף דערויף ע"פ הלכה זיך וואשן און בענטשן, און מ'טוט נישט אזוי, לויפט מען אוועק פונעם שפע - און פארקערט ווען מ'גיבט אכטונג זיך צו וואשן כהלכה און בענטשן, די פאר מינוט א טאג צו בענטשן איז וואס ברענגט די שפע פאר'ן טאג. עס איז א ברכה צו פארדינען געלט; א ברכה אז דאס געלט זאל האבן אין זיך א סימן ברכה.
די מערסט-קראנטע סגולה
די נשים צדקניות זאלן זיך אויך מתבונן זיין דערין: וואלט זי ווען געהערט פון א חבר'טע וואס האט מצליח געווען מיט די קינדער ווייל זי האט געטון די און די סגולה, וואלט זי זיך צוגעכאפט נאכצוטון די סגולה און עס דערציילט ווייטער פאר אנדערע, נישט קיין חילוק ווי מקורות'דיג עס איז די סגולה; און אויב וואלט עס גענומען צייט, וואלט מען געטראפן צייט אויך אויף דעם, וויסנדיג די פארדינסטן וואס עס ברענגט. איז דאך א כל-שכן וכל-שכן אט-די הייליגע מצוות פון נטילת ידים, וואס עס ברענגט אריכות ימים און עשירות, און ברכת המזון, וואס ברענגט הצלחה מיט די קינדער, עשירות, א לעבן אָן ווייטאגן. עס איז דא די הבטחה פונעם "ספר החינוך", אז דער וואס בענטשט מיט כוונה איז פארזיכערט אז עס וועט אים קיינמאל נישט פעלן קיין פרנסה. צי לוינט זיך נישט אוועקצוגעבן דערפאר די דאזיגע פאר מינוט?
זיך אויסבעטן ביי די "הרחמנ'ס"
דער "חזון איש" זצ"ל שרייבט אויף א פלאץ, אז ביים סוף פון ברכת המזון בעט מען אסאך "הרחמנ'ס". ווי קומט דאס אלץ אריין בשעת'ן בענטשן? נאר, זאגט דער חזון איש, מען האט נאר-וואס מקיים געווען אזא געוואלדיגע מצות עשה מן התורה פון ברכת המזון - ניצט מען אויס די געלעגנהייט מתפלל צו זיין צום רבוש"ע און זיך אויסבעטן אלע בקשות. אז אידן זענען זיך מחזק אין דער הייליגער מצוה פון נטילת ידים און ברכת המזון, זאל מען טאקע אויסניצן דעם שעת הכושר און זיך אויסבעטן יעדן טאג בשעת'ן בענטשן אלע בקשות, בני חיי ומזוני רויחי, ישועות ורפואות לנו ולכל ישראל.
ידידכם, ישראל דוד הארפענעס
אב"ד ישראל והזמנים
*
מאמר זה מעובד מתוך מכתב ארוך בלשון הקודש ששלח לנו הרב הגאון שליט"א וע"פ בקשתו תרגמנו את המכתב באידיש בלשון קצרה בלי המראי מקומות בכדי שיהא מובן לכל לומדי הגליון.
