בענין עטרות אויף טליתים

[ביקסאד]

הערט מיר אויס, מיין זיידע ז"ל איז געווען א וויזשניצער חסיד פון נעבן סיגעט, ער האט מיר דערציילט אז די סיגעט'ער עטרה ווי מען האט עס אינדערהיים גערופן איז געווען דריי עקיג שטיקלעך זילבער זעקס 6 רייעס ביי צוואנציג 20 אדער פערציג 40- יאך געדענק נישט איצטער אויפן מאמענט - מיין זיידע ז"ל איז פון אלס בחור געווען א גרויסער נאשער אין אלע טשיקאווע ענינים און אין חסידישע בפרט, לגבי די עטרה האט ער מיר געזאגט אז ער האט פערזענליך צוגעהאלפען פאר איינעם וואס האט געמאכט די עטרות - דאכט זעך א זילבערשמיד - טאקע דארט אין סיגעט גּופא.

דא אין אמעריקא האט ר' נתנאל מוסיף געווען א זיבעטע רייע - לכבוד שבת קודש - אזוי האט ער געזאגט פאר'ן רבי'ן בדרך צחות כדרכו.

[חוקר]

סאכדעס האט געשריבן
אין באבוב איז דער מנהג פארקערט, אינדערוואכן פיר-עקיג, און שבת דריי-עקיג. קען זיין ווען זיי האבן געטוישט פון פלאטשיקע ביבער הוטן צו הויכע, האט זיך די עטרה אויך געטוישט. אדער קאן גאר געמאלט זיין, אז אזוי איז געווען דער מנהג אין באבוב-גאליציע אויך, העלמיר עס לאזן פאר די באבוב'ע חסידים צו עטשיידן.
אגב, וואלט איך געוואלט פארשטיין, פארוואס די חסידים גייען נישט מיט קיין דריי-עקיגע שבת.

איינער האט מיר נאכגעזאגט בשם הרה"צ חיים יהושע שליט"א פון מאנסי וואס ער האט געהערט פון זיין טאטע הרה"צ יעקב יוסף הלברשטאם שליט"א אז די קדושת ציון איז געגאנגען א געפלאכטענע אין ער האט באזיך א תלית פון דע קדושת ציון אין עס איז א געפלכטענער אין ווען ר' שלמה'לע איז געקימן קיין אמעריקא האט ער דעס מבטל געווען פאר צוויי טעמים איינס ווייל עס איז זייער שווער אויפן קאפ אין צווייטענס ווייל דער עולם האט נישט געהאט קיין געלט אין די געפלאכטענער זענען טייערע האט ער אויך אויסגעטין די געפלוכטער און פון דא אין ווייטער איז נישט געווען א מנהג וואס מען האט עם געקויפט איז ער געגאנגען

[scy4851]

ווען ר' שלמה'לע איז געקימן קיין אמעריקא האט ער דעס מבטל געווען פאר צוויי טעמים ... אין צווייטענס ווייל דער עולם האט נישט געהאט קיין געלט אין די געפלאכטענער זענען טייערע האט ער אויך אויסגעטין די געפלוכטער

דאס איז געווען טיפיקעל פון זיינע הערליכע מדות

[cano]

איך דערמאן מיך אז איך האב אויך א מאל געהערט פין מיין טאטען זז"ג אז אין באבאוו איז מען ארגינעל געגאנגען מיט געפלאכטענע, אין די סיבה פארוואס מען האט געטוישט איז ווייל עס איז שווערער אויפען קאפ.

וועגען די פרייז חלק איז אינטערעסאנט אז זילבער האט יענע צייט געקאסט ביליגער וואו זילבער פלעיטעד.

[scy4851]

קנאי,
ווען איך האב חתונה קרוב צי 40 יאהר צירוק, דענמלטס האבען אויך די געפלאכטענע עטרות געקאסט אסאך מער וויא די נישט געפלאכטענע.

[סאכדעס]

און פון דא אין ווייטער איז נישט געווען א מנהג וואס מען האט עם געקויפט איז ער געגאנגען

עס מאכט נישט קיין סענס, ווייל מ'האט אלעמאל איהם געזעהן מיט די דריי-עקיג שבת, און פיר-עקיג אינדערוואכן. אמת ר' שמחה? וכך נוהגים האדמורים ממשיכי הדרך.

[סאכדעס]

סאכדעס: איז מיר זייער אינטערעסאנט פין וואו דיין מקור איז.

מ'וועט זיך דא קענען טענה'ן א גאנצע נאכט, ווייל סיי איך, און סיי דו זעמיר נישט קיין מלחמה איבערלעבער. וואס זאלעכייך זאגן? אזוי דענק איך... אזוי האב איך אין מיין דאטא.

[scy4851]

עס מאכט נישט קיין סענס, ווייל מ'האט אלעמאל איהם געזעהן מיט די דריי-עקיג שבת, און פיר-עקיג אינדערוואכן. אמת ר' שמחה? וכך נוהגים האדמורים ממשיכי הדרך.

ר' סאכדעס, כ'קען דיר נישט זאגען.
ס'איז מיר קיינמאל נישט געגאנגען און געדאנק פינטליך צי באטראכטען וואס פאר אן עטרה דער רבי זי"ע איז געגאנגען

[שוועמל]

דער סאטמארער רבי זי"ע בעל ד"י האט געטראגן א פיר קאנטיגע עטרה, לויט בילדער.

אגב מענין לענין, אפשר פארלאנגט א באזונדער אשכול, אבער אפשר נישט. לגבי איבערדרייען דעם טלית האט מען גערעדט ביז היצט וועגן איבערדרייען פון אויבן אראפ. וואס טוט זיך מיט איבערדרייען פארנט צו אונטן, דאס הייסט דער אינעווייניגסטער זייט (דארט ווי די ליינינג איז) זאל זיין פון דרויסן? (פארשטייט זיך אז מען רעדט פון אטלית אן א ליינינג)

ביי א טלית קטן איז דא א נפק"מ ווייל די ציצית זענען געבינדן אין צוויי לעכער אויף א וועג וואס שטארט ארויס צו. אבער א טלית גדול איז די ציצית געבינדן רינגס און ארום דעם לעכל. סתם מסקרן, דאכט זיך ס'יז דא עפעס אין הלכה דערוועגן.

[חוקר]

חוקר האט געשריבן:
און פון דא אין ווייטער איז נישט געווען א מנהג וואס מען האט עם געקויפט איז ער געגאנגען
סאכדעס האט געשריבן:
עס מאכט נישט קיין סענס, ווייל מ'האט אלעמאל איהם געזעהן מיט די דריי-עקיג שבת, און פיר-עקיג אינדערוואכן. אמת ר' שמחה? וכך נוהגים האדמורים ממשיכי הדרך.

זיין זין הרה"ק ר' נאפתליטשע איז געגאנגען א דריי עקידיג אויך אין דערוואכן אין די היינטיגע ממשיכם גייען פיר עקידיגע מפעם לפעם אויך שבת זעט דאס נישט אויס צו זיין קיין מנהג דוקא

[לעווי]

זייער א שיינע שמועס דא איבער די ענין פון גיין אן עטרה אויפן טלית, לגבי צו מען מעג ארום דרייען די טלית, און לגבי די שאלה פון שעטנז אין אן עטרה. אבער אויב איך מעג צולייגן איז די חקירה אין די פונקטליכע סארט עטרה, צו געקעסטלט אדער פיר עקעדיג, אדער געשפיגלט וכו'.. אביסל קינדעריש בעיני (זייט מיר מוחל). איר האלט טאקע אז עס איז דא כוונות דערביי? דאס וואס די שווער/שוויגער האט געקויפט אלץ חתן דאס האט מען געטראגן, און דאס איז געווארן די מנהג.

יעצט לגבי באבוב:

איך באשטעטיג אז עס איז דא א טלית פון די קדושת ציון מיט א געפלאכטענע עטרה, כאטש אפילו עס זעהט אינגאנצן אויס אנדערש ווי די היינטיגע געפלאכטענע עטרות. די מהר"ש מבאבוב איז געגאנגן שבת און אין דער וואכן מיט א געקעסטעלטע עטרה און אין יו"ט האט ער אין די שפעטערע יארן געטראגן א דריי עקעדיגע עטרה, ווייל איינער האט עס אים געקויפט פאר א מתנה.

די מהנר"ץ מבאבוב האט אין די עלטער געטוישט צו די דריי עקעדיגע עטרה (סיי יו"ט, שבת און אין דער וואכן) און די קלענסטע סייז דערפון ווייל מען האט געזוכט אן עטרה וואס וועגט די ווייניגסטע צוליב זיין חולשה.

און די היינטיגע ממשיכים טוען וואס זיי איז באקוועם אדער וואס די קויפער האט בעסער ליב. עס איז נישט דא קיין שום סבה זיך צו פירן אזוי צו אזוי.

כל זה לעניית דעת, איר מוזט נישט מסכים זיין מיט מיר.

[cano]

מען זאגט נאך פין נאסאד'ע רב, אז דער צאנזע רב ז"ל איז געגאנגען מיט א פיר עקיגע, ווייל כבודו מלא עולם, אזוי וואו מען איז מכון ביי די "ד" פין אחד.

דער פין וועם איך האב עס געהערט פארציילט זייער א סך, אין וואו געווענדליך די וואס פארציילען א סך איז מען חושד אויף מגזם זיין....

[חוקר]

איך האב געקאלט מיינס א חבר א באבווער זאגט ער מיר ער האט געהרט פון איינער וואס איז געשטאנען דערביי (אויב עס איז וויכטיג קען איך עם פרעגן א נאמען)ווען ר' משה הלברשטאם זצ"ל פון י"ם פרעגט ר' שלמה'לע וואס עס איז דער מנהג האט ער גענפערט "דער מנהג איז כסף טהור" ע"כ ד"ל

[חוקר]

אינטערסאנט אז רוב ממשיכם פון צאנזער רב גייען געפלאכטענע
ווי פריער דערמאנט דער קדושת ציון
ר' איצקל פון אנטווערפן כמנהג שיניווער
חתנו ר' יעקלע כמנהג קאלישץ
קלויזענבורג
ועוד (ווען איך וועל מיך דערמאנען וועל איך שרייבן)

[קאלטס און ווארעמס]

חוקר האט געשריבן
זיין זין הרה"ק ר' נאפתליטשע איז געגאנגען א דריי עקידיג אויך אין דערוואכן אין די היינטיגע ממשיכם גייען פיר עקידיגע מפעם לפעם אויך שבת זעט דאס נישט אויס צו זיין קיין מנהג דוקא

און איך האב געזעהן א רביש'ע משפחה ממשכי דרכו [לאו דוקה פון ר'נפתלי ז"ל נאר מער פון ר' שלמה'ל'ע ז"ל] וואס גייען שבת פיר עקיג און אינדערוואכן דריי עקיג.

[ביקסאד]

אינטערסאנט אז רוב ממשיכם פון צאנזער רב גייען געפלאכטענע
ווי פריער דערמאנט דער קדושת ציון
ר' איצקל פון אנטווערפן כמנהג שיניווער
חתנו ר' יעקלע כמנהג קאלישץ
קלויזענבורג
ועוד (ווען איך וועל מיך דערמאנען וועל איך שרייבן)

אולי טעות בידך.

[לעווי]

קלאוזענבורגער רבי שליט"א גייט מיט א געפלאכטענע עטרה, עכ"פ שבת.

[מיללער]

איך האב הערשט געזעהן א בילד פונעם קלויזענבורגער רבי פון אר"י ביי די הקפות שניות דהאי שתא, ווי ער טאנצט מיט א טלית גענצליך אן קיין עטרה.

[חוקר]

ביקסאד שרייבט
חוקר האט געשריבן:
אינטערסאנט אז רוב ממשיכם פון צאנזער רב גייען געפלאכטענע
ווי פריער דערמאנט דער קדושת ציון
ר' איצקל פון אנטווערפן כמנהג שיניווער
חתנו ר' יעקלע כמנהג קאלישץ
קלויזענבורג
ועוד (ווען איך וועל מיך דערמאנען וועל איך שרייבן)אולי טעות בידך.

לעווי שרייבט
קלאוזענבורגער רבי שליט"א גייט מיט א געפלאכטענע עטרה, עכ"פ שבת.

גדענקט טעות לעולם חוזר.

מיללער שרייבט
איך האב הערשט געזעהן א בילד פונעם קלויזענבורגער רבי פון אר"י ביי די הקפות שניות דהאי שתא, ווי ער טאנצט מיט א טלית גענצליך אן קיין עטרה

דאס ווייל דער רבי זצ"ל האט געליטן אויף קאפווייטאס האט ער דאס אראפגענימן אין עס איז אזוי געבליבן

[חוקר]

איך ווייס נישט אויב עטס געדענקסט די ש"ש תורה מיט אן דעם שטריימל פארען זעלבער טעם

[israel]

ומרדכי יצא מלפני המלך בלבוש מלכות תכלת וחור ועטרת זהב גדולה ותכריך בוץ וארגמן.
זאגט דער גר"א: בלבוש מלכות – טלית של מצוה. תכלת – הוא תכלת שבציצית. חור – הוא הלבן שבציצית. ועטרת זהב גדולה – הוא תפילין שבראש. ותכריך בוץ – הוא הרצועות שכורכים בהם. וארגמן – הם תפילה של יד.
וצ"ע ווייל דער סדר הנחת תפילין איז דאך תפילין של יד קודמים לתפילין של ראש, טא פארוואס אין פסוק שטייט געשריבן תפילין של ראש פריער ועטרת זהב גדולה – הוא תפילין שבראש. און נאכער וארגמן – הם תפילה של יד.
נאר נראה לעניות דעתי אז די ווערטער ועטרת זהב גדולה וואס שטייען געשריבן מיטן בלבוש מלכות – טלית של מצוה. און ועטרת זהב גדולה – הוא תפילין שבראש. גייען אויף זיי ביידע. און דערפאר שטייט אין פסוק איידער תפילין של יד, כדי מסמיך צו זיין לטלית. און דאס איז א ראיה גדולה למנהג של עטרה אין טלית גדול.

און א ראיה דערצו פון דעם זעלבן פסוק וואס שטייט געשריבן: ועטרת זהב גדולה – הוא תפילין שבראש. ותכריך בוץ – הוא הרצועות שכורכים בהם. וארגמן – הם תפילה של יד. פארוואס שטייט די רצועות נאר נאך תפילין של ראש און נישט נאך תפילין של יד, תפילין של יד האבן דאך אויך רצועות. נאר מוז מען ענפערן ווי פריער אז ותכריך בוץ – הוא הרצועות שכורכים בהם. וואס שטייט מיטן, גייט אויף זיי ביידע.

[למדן]

איך האב אמאל געהערט אז די סיגוטער עטרה ווי מרופט עס, איז נישט קיין מנהג, עס איז א זאך וואס ר' נתנאל פארקאש (נתנה תוקף ווי מפלעגט אים רופן) האט דאס אליינס דיזיינט אין ער האט געוואלט דאס זאל ווערן גוט עדווערטייזט, האט ער עס געגעבן א מתנה פארן ברך משה. (מקען זיך מחילוק זיין מיט מיר)

די מעשה איז נישט אמת צוליב גאר אסאך סיבות, אבער לאמיר נישט אריינגיין דערין.

דער ערשטער סאטמאר'ער רבי, רבינו יואל זצוקללה"ה, פלעגט אין די ערשטע יארן, און אזוי אויך אינדערהיים אין קראלי ארשיווע סאקמיר גיין מיט א געקעסטעלטע עטרה אינדערוואכן, און א דרייעקיגע אום שבת קודש. דא אין אמעריקא האט אמאל דער ר' נתנאל נישט געהאט קיין געקעסטעלטע, האט מען געגעגבן דעם רבי'ן א דריי-עקיגע אינדערוואכן אויך, ומשם נשתרבב המנהג פון די דריי-עקיגע. די עלטערע חסידים קעמען זעהן פילע וואס גייען טאקע מיט א פיר עקיגן אינדערוואכן, און א דריי-עקיגן שבת.

סאכדעס איז גערעכט אז די מעשה מיט סאנעלע פארקאש איז נישט אמת, אבער שטיקל-גבאי איז גערעכט אז דער ברך משה איז געווען דער ערשטער 'סאטמאר' רבי וואס איז געגאנגען מיט א פיר-עקיקע עטרה אינדערוואכן, און לויט ווי ס'איז באקאנט צווישן תלמידי וחסידי הברך משה, איז די מעשה אזוי:

אין סיגוט איז מען געגאנגען מיט א דריי-עקיגע עטרה, אבער ווען דער ברך משה איז א חתן געווארן האט אים זיין זיידע הרה"ק רבי שלום אליעזר מראצפערט זי"ע הי"ד געקויפט א טלית מיט א פיר-עקיגע "צאנזער" עטרה. אבער זיין פעטער דער רבי זי"ע בעל דברי יואל, האט אים געקויפט א טלית מיט א דריי-עקיגע "סיגוטער" עטרה, (דער ברך משה איז דאך געווען א יתום, און ביידע דער זיידע און דער פעטער האבן זיך געפארעט פאר אים צו די חתונה. דער בעל דברי יואל איז אויך געווען א פעטער פון די כלה, דעם ברך משה'ס ערשטע רביצין הי"ד איז געווען אן אייניקל פון קדושת יום טוב) על כל פנים, דער ברך משה האט נישט געוואוסט וואס צו טאן, ער האט דאך אוודאי געוואלט נוצן דעם סיגוטער טלית כמנהג אביו הק' בעל עצי חיים זי"ע, אבער פון די אנדערע זייט האט ער געשפירט אז ער "מוז" נוצן דעם טלית וואס זיין גרויסער זיידע רבי שלום אליעזר'ל האט אים געשאנקן (כידוע דער ברך משה האט געהאט א באזונדערן התקשרות צו דעם זיידן אלע יארן) האט זיך דער ברך משה געמאכט אזא סארט פשרה אז אינדערוואכן האט ער גענוצט דעם צאנזער טלית און שבת דעם סיגוטער טלית. כך שמעתי.

עס וואלט מיר אבער אינטערסאנט געווען צו וויסן, פארוואס דער וואכענדיגער טלית פונעם ברך משה איז געווען אן א עטרה אויפן רוקן?

איז מען אזוי געגאנגען אין צאנז? איך מיין אז אין צאנז/באבוב וכו' זענען די רבי'ס יא געגאנגען מיט'ן עטרה אויפן רוק, טא, אפשר אינדערוואכן נישט? אדער אפשר אין סיגוט איז מען נישט געגאנגען מיט די עטרה אויפן רוקן אינדערוואכן? האט דער רבי דער בעל דברי יואל יא געהאט אן עטרה אויפן רוקן אינדערוואכן? און אויב האט עס רבי שלום אליעזר'ל געקויפט אלס א שבת'דיגער טלית וואלט עס דאך יא געדארפט האבן נאך אן עטרה, נישט אזוי? מעגליך אז דער ברך משה האט עס אראפגענומען, אדער איז מעגליך אז ער האט אויסגעארבייט דעם פשרה צוזאמען מיט'ן זיידן און ער האט טאקע אזוי באקומען דעם טלית, אן די עטרה?

ווער עס ווייסט, זאל ביטע ענטפערן.

[חוקר]

למדן שרייבט
איך מיין אז אין צאנז/באבוב וכו' זענען די רבי'ס יא געגאנגען מיט'ן עטרה אויפן רוק, טא, אפשר אינדערוואכן נישט?

און פשעווארסק און אין באבוב גייט מען נישט קיין א ריקן באנד (אזוי הייסט אן עטרה אפן ריקן) מהר"ש מבאבוב האט אנגעטין נאר נאך וואס איינער פון זיינער קינדער האבן עם געמיטשעט דאס אנציטין אבער ארגענעל איז מען נישט אזוי געגאנען

[בן בוזי]

און פשעווארסק גייט מען נישט קיין א ריקן באנד (אזוי הייסט אן עטרה אפן ריקן)

ר' לייבוש איז שטענדיג געגאנגען (נישט פון די חתונה נאר פון שפעטער לויט וואס איך קען געדענקן) מיט א רוקן באנד, איך געדענק נאך פון לאנצהוט ווען ער האט געדאווענט ביי זיין שווער.

[חוקר]

ר' איציקל איז נישט געגאנגעם (לויט ווי איך געדענק)