ענדיג צו:farshlufen האט געשריבן:גייט מיר נישט אין קאפ ווי א אידיש קענ מאכן אזא פארגלייך אפילו.
איי גלות גלות ווי גרויס ביסטו.
שכל שכל וואו ווייט ביזטו...
די אחראים: אחראי,גבאי ביהמד
ענדיג צו:farshlufen האט געשריבן:גייט מיר נישט אין קאפ ווי א אידיש קענ מאכן אזא פארגלייך אפילו.
איי גלות גלות ווי גרויס ביסטו.
אדרבא ברענג וואס דו זעהסט דארט.פארשידענע פארשידענס האט געשריבן:עיין מגילת איכה ..די רב פון ליאן האט געשריבן:איז דא אן ענין צו געדענקען פורענות?פארשידענע פארשידענס האט געשריבן:מיינסט צו זאגען מען זאל עס פארגעסן ?די רב פון ליאן האט געשריבן:אין אנדערע ווערטער זאגסטע ״נעווער פארגעט״? דאס איז נישט אן אנגענומענע נוסח ביי אונז. דאכט זיך.פארשידענע פארשידענס האט געשריבן:איך בין געגאנגען באזוכען דארטן אין אוישוויץ ווען איך בין געווען אויף א נסיעה אויף מקומות הקדושים
מען דארף עס גיין באזוכען אז מען זאל עס נישט פארגעסן קיינמאל
אוי איך דערמאן זיך יעצט ווי מיר האבען געזונגען ביי דעם באזוך דעם אני מאמין און די באקאנטע אידישע נגונים א שטייגער ווי דער ניגון מיר זענען שיך מיר זענען לעצטע עדות
אדער א אידעלע און אויווען אריין אוי געוואלד אוי אוי געוואלט טאטע זיי מיר מוחל און געזאגט קל מלא רחמים דארטן די התעררות איז געווען גרויס
דארפן דארפסטי נישט זאגן אבער געווענדליך ווען איינער ענטפערט אזוי איז ווייל ער האט טאקע נישט וואס צו זאגן.farshlufen האט געשריבן:איך דארף גארנישט זאגן.דריידל האט געשריבן:ענטפער ביטע עפעס זאכליך, נישט סתם איינווארפן א פלאקן.
אדרבה, לאמיר הערן דיין מיינונג
בלויז לאזן אסאך טרערן.
סא מען זאגט עס אז מען זאל פארגעסען?...די רב פון ליאן האט געשריבן:אדרבא ברענג וואס דו זעהסט דארט.פארשידענע פארשידענס האט געשריבן:עיין מגילת איכה ..די רב פון ליאן האט געשריבן:איז דא אן ענין צו געדענקען פורענות?פארשידענע פארשידענס האט געשריבן:מיינסט צו זאגען מען זאל עס פארגעסן ?די רב פון ליאן האט געשריבן:אין אנדערע ווערטער זאגסטע ״נעווער פארגעט״? דאס איז נישט אן אנגענומענע נוסח ביי אונז. דאכט זיך.
פארשידענע פארשידענס האט געשריבן:סא מען זאגט עס אז מען זאל פארגעסען?...די רב פון ליאן האט געשריבן:אדרבא ברענג וואס דו זעהסט דארט.פארשידענע פארשידענס האט געשריבן:עיין מגילת איכה ..די רב פון ליאן האט געשריבן:איז דא אן ענין צו געדענקען פורענות?פארשידענע פארשידענס האט געשריבן:מיינסט צו זאגען מען זאל עס פארגעסן ?
הרב פארשידענע פארשידענס.פארשידענע פארשידענס האט געשריבן:לאחר השואה, הרגישו רבים שאי אפשר להתאבל בתשעה באב על חורבנן של ערים בימי הביניים ולא על החורבן הגדול של השואה. משום כך הציעו רבים לחבר ולומר קינות חדשות על השואה. המציעים ובהם גם רבנים חשובים טענו שבכל הדורות חיברו קינות חדשות על האסונות שבימיהם, ואף אנו צריכים לנהוג כמוהם. יתר על כן, חלקם סברו שחובתנו לתקן קינות שכאלו, מחשש שהשואה תישכח בעתיד.
ידועה במיוחד אלי אלי נפשי בכי של יהודה לייב ביאלר, הנאמרת במנגינת הקינה המקובלת בנוסח אשכנז לקינה "אלי ציון ועריה".[115] קינות נוספות חוברו על ידי הרב שמואל וואזנר ("אש תוקד בקרבי"), האדמו"ר מבאבוב ("זכרו נא וקוננו כל ישראל"), הרב חיים סבתו ("איך אל אחי נגזר דין ונחתם") ורבנים נוספים. קינתו של האדמו"ר מבאבוב נדפסה ב"לוח דינים ומנהגים" שמופץ על ידי איחוד בתי הכנסת בישראל. הרב מיכאל דב וייסמנדל, שבתקופת השואה הקים, יחד עם גיזי פליישמן, את קבוצת העבודה ויזם את תוכנית אירופה, כתב קינה המופיעה בסוף ספרו 'מן המצר'.[116] בקינה ייחודית זו, מופיעים, בתוך דברי הקינה, גם דברי ביקורת חריפים כנגד ההנהגה הציונית בתקופת השואה. בשנת 2007 הוציא יעקב פוקס את "קינת מן המצר", וצירף לה ביאור ופירוש. קינה נוספת, "הזוכר מזכיריו", חיבר הרב שמעון שוואב, רבה של "קהל עדת ישורון" בניו יורק, והיא נכללה בקינות לתשעה באב של הוצאת "שי למורא" (ענף של הוצאת "אשכול" הוותיקה).
כנגדם טענו רבנים רבים שאיננו יכולים לתקן קינות חדשות משום שיש קדושה בהן, והן נתחברו על ידי גדולי הדורות, וכיום אין מי שיכול לכתוב בדומה להם. כך סברו גם רבנים ניצולי שואה (ראו שו"ת דברי יציב לאדמו"ר מקלוזנבורג, ליקוטים והשמטות סי' מח). אחרים סברו שאמנם יחיד או קהילה מסוימת יכולים לומר אילו קינות שרוצים, אך תקנה כללית שתחייב את כל העם, דבר זה יכולים לעשות רק גדולי הדור או אפילו רק הגדולים שבדורות קודמים. (ראו שו"ת אגרות משה לרבי משה פיינשטיין, ח"ד סוף סי' נז).
הרב יעקב אריאל מציין שסדר הקינות, בניגוד לסידור התפילה וספרים אחרים, לא נעשה לפי דעת רבנים אלא לפי התקבלותן בקהילות והחלטת המדפיסים, כך קינות יכולות להיכנס בתהליך איטי אל סדר הקינות המקובל. אמנם, כיום נאמרות קינות על השואה בבתי כנסת רבים, ולדעתו ייתכן שעם הזמן הן ייחשבו כחלק אינטגרלי מן הקינות בלא שיוחלט על כך.
ווייל איינער מאכט אן ענגלישע סימבאלישע סטעטמענט אויף עפעס מיינט נישט אז די עצם געדאנק איז נישט ריכטיגדי רב פון ליאן האט געשריבן:הרב פארשידענע פארשידענס.פארשידענע פארשידענס האט געשריבן:לאחר השואה, הרגישו רבים שאי אפשר להתאבל בתשעה באב על חורבנן של ערים בימי הביניים ולא על החורבן הגדול של השואה. משום כך הציעו רבים לחבר ולומר קינות חדשות על השואה. המציעים ובהם גם רבנים חשובים טענו שבכל הדורות חיברו קינות חדשות על האסונות שבימיהם, ואף אנו צריכים לנהוג כמוהם. יתר על כן, חלקם סברו שחובתנו לתקן קינות שכאלו, מחשש שהשואה תישכח בעתיד.
ידועה במיוחד אלי אלי נפשי בכי של יהודה לייב ביאלר, הנאמרת במנגינת הקינה המקובלת בנוסח אשכנז לקינה "אלי ציון ועריה".[115] קינות נוספות חוברו על ידי הרב שמואל וואזנר ("אש תוקד בקרבי"), האדמו"ר מבאבוב ("זכרו נא וקוננו כל ישראל"), הרב חיים סבתו ("איך אל אחי נגזר דין ונחתם") ורבנים נוספים. קינתו של האדמו"ר מבאבוב נדפסה ב"לוח דינים ומנהגים" שמופץ על ידי איחוד בתי הכנסת בישראל. הרב מיכאל דב וייסמנדל, שבתקופת השואה הקים, יחד עם גיזי פליישמן, את קבוצת העבודה ויזם את תוכנית אירופה, כתב קינה המופיעה בסוף ספרו 'מן המצר'.[116] בקינה ייחודית זו, מופיעים, בתוך דברי הקינה, גם דברי ביקורת חריפים כנגד ההנהגה הציונית בתקופת השואה. בשנת 2007 הוציא יעקב פוקס את "קינת מן המצר", וצירף לה ביאור ופירוש. קינה נוספת, "הזוכר מזכיריו", חיבר הרב שמעון שוואב, רבה של "קהל עדת ישורון" בניו יורק, והיא נכללה בקינות לתשעה באב של הוצאת "שי למורא" (ענף של הוצאת "אשכול" הוותיקה).
כנגדם טענו רבנים רבים שאיננו יכולים לתקן קינות חדשות משום שיש קדושה בהן, והן נתחברו על ידי גדולי הדורות, וכיום אין מי שיכול לכתוב בדומה להם. כך סברו גם רבנים ניצולי שואה (ראו שו"ת דברי יציב לאדמו"ר מקלוזנבורג, ליקוטים והשמטות סי' מח). אחרים סברו שאמנם יחיד או קהילה מסוימת יכולים לומר אילו קינות שרוצים, אך תקנה כללית שתחייב את כל העם, דבר זה יכולים לעשות רק גדולי הדור או אפילו רק הגדולים שבדורות קודמים. (ראו שו"ת אגרות משה לרבי משה פיינשטיין, ח"ד סוף סי' נז).
הרב יעקב אריאל מציין שסדר הקינות, בניגוד לסידור התפילה וספרים אחרים, לא נעשה לפי דעת רבנים אלא לפי התקבלותן בקהילות והחלטת המדפיסים, כך קינות יכולות להיכנס בתהליך איטי אל סדר הקינות המקובל. אמנם, כיום נאמרות קינות על השואה בבתי כנסת רבים, ולדעתו ייתכן שעם הזמן הן ייחשבו כחלק אינטגרלי מן הקינות בלא שיוחלט על כך.
עס איז דא א חילוק פון קלאגן איינמאל א יאר און ״נעווער פארגעט״
איר האט נאך קיינמאל נישט געהערט ביי שלש סעודות דעם אויסדרוק אדער דומה צו דעם.
שכח פאר די ידיעה, וועלעכע ספר איז דאס?חוח בין השושנים האט געשריבן:כ'גיי נישט אריינשטעקן מיין קאפ צווישן די הויכע בערג דא, ווייל כ'זוך מיר נישט קיין טראבל. אבער כ'האב דאס געטראפן אויפן ישועות משה פון וויזניץ.
אויף די מקום המקדש שטייט 'שלא זזה משם השכינה' און אידן פועל'ן דארט ישועות טעגליך!דריידל האט געשריבן:ענטפער ביטע עפעס זאכליך, נישט סתם איינווארפן א פלאקן.farshlufen האט געשריבן:ריבונו של עולם, וואס פאר א פארגלייך?דריידל האט געשריבן:די מקום המקדש ווי נבוזראדן האט געהרגעט אזויפיל אידן גייט יעדער זעהן.
ס'פשוט אז די וואס האבן מיטגעלעבט די צייטן האבן געהאט א מורא'דיגע ווייטאגליכע געפיל צו די פלאץ ווי זייערע נאנטע זענען קאלטבלוטיק ערמארדעד געווארן, אבער ווי א דור שפעטער ווערט עס אפגעקילט.
היינט גיט מען אהין און מ'באקומט אן התעוררות און מ'ערוועקט אונזער קשר מיט די פריעדיגע דורות.
העוויג סעד דעט, איך פערזענליך זיך נישט אהין צו גיין
איר זיינט ביים דעת?
אדרבה, לאמיר הערן דיין מיינונג
לא זזה שכינה שטייט אויפן כותל המערבי. איך רעדט פון די וואס גייען אויף הר הצופים וכדומה צו זעהן די מקום המקדשצעטל קלעבער האט געשריבן:אויף די מקום המקדש שטייט 'שלא זזה משם השכינה' און אידן פועל'ן דארט ישועות טעגליך!דריידל האט געשריבן:ענטפער ביטע עפעס זאכליך, נישט סתם איינווארפן א פלאקן.farshlufen האט געשריבן:ריבונו של עולם, וואס פאר א פארגלייך?דריידל האט געשריבן:די מקום המקדש ווי נבוזראדן האט געהרגעט אזויפיל אידן גייט יעדער זעהן.
ס'פשוט אז די וואס האבן מיטגעלעבט די צייטן האבן געהאט א מורא'דיגע ווייטאגליכע געפיל צו די פלאץ ווי זייערע נאנטע זענען קאלטבלוטיק ערמארדעד געווארן, אבער ווי א דור שפעטער ווערט עס אפגעקילט.
היינט גיט מען אהין און מ'באקומט אן התעוררות און מ'ערוועקט אונזער קשר מיט די פריעדיגע דורות.
העוויג סעד דעט, איך פערזענליך זיך נישט אהין צו גיין
איר זיינט ביים דעת?
אדרבה, לאמיר הערן דיין מיינונג
משא"כ אוישוויץ האבן כמה וכמה צדיקים געזאגט נישט צו פארן.
נישט וויסנדיג פון דעם, בין איך אהין געפארן אפאר יאר צוריק - אינמיטן א הייליגע נסיעה צו מקומות הקדושים - און ווי נאר איך האב דארט אריין געטרויטן, האט מיר ארום גענומען א שרעקליך גרויליגע געפיל, און פליצלונג האבן אום-ריינע מחשבות אנגעהויבן פליען אין קאפ, און מיין שמירת עיניים איז אראפ צו זיראו! (אין עירפארט האב איך יא געהאט שמירת עיניים...), די גאנצע נסיעה פאר און נאך איז געווען זייער הייליג און דערהויבן... בקיצור, איך האב אונטער געיאגט מיינע חברים און זיך פרובירט ארויס זען פון דארט ווי שנעלער.
ווען איך בין אהיים געקומען, האט מיר מיין רבי געגעבן א פסק פארן אהין גיין.
קיין גדול בין איך נישט, ניטאמאל דעת פון א בעל הבית האב איך, אבער מיין עצה? גייט נישט אהין! בעסער לערנט אפאר משניות לע"נ די קדושים.
אין שו"ע איז דאך דא א סעיף איבער הרואה מקום המקדש וועלכע ברכה מען מאכט און דיני קריעה, זעהט אויס ס'איז יא א ענין צו זעהן.דריידל האט געשריבן:לא זזה שכינה שטייט אויפן כותל המערבי. איך רעדט פון די וואס גייען אויף הר הצופים וכדומה צו זעהן די מקום המקדשצעטל קלעבער האט געשריבן:אויף די מקום המקדש שטייט 'שלא זזה משם השכינה' און אידן פועל'ן דארט ישועות טעגליך!דריידל האט געשריבן:ענטפער ביטע עפעס זאכליך, נישט סתם איינווארפן א פלאקן.farshlufen האט געשריבן:ריבונו של עולם, וואס פאר א פארגלייך?דריידל האט געשריבן:די מקום המקדש ווי נבוזראדן האט געהרגעט אזויפיל אידן גייט יעדער זעהן.
ס'פשוט אז די וואס האבן מיטגעלעבט די צייטן האבן געהאט א מורא'דיגע ווייטאגליכע געפיל צו די פלאץ ווי זייערע נאנטע זענען קאלטבלוטיק ערמארדעד געווארן, אבער ווי א דור שפעטער ווערט עס אפגעקילט.
היינט גיט מען אהין און מ'באקומט אן התעוררות און מ'ערוועקט אונזער קשר מיט די פריעדיגע דורות.
העוויג סעד דעט, איך פערזענליך זיך נישט אהין צו גיין
איר זיינט ביים דעת?
אדרבה, לאמיר הערן דיין מיינונג
משא"כ אוישוויץ האבן כמה וכמה צדיקים געזאגט נישט צו פארן.
נישט וויסנדיג פון דעם, בין איך אהין געפארן אפאר יאר צוריק - אינמיטן א הייליגע נסיעה צו מקומות הקדושים - און ווי נאר איך האב דארט אריין געטרויטן, האט מיר ארום גענומען א שרעקליך גרויליגע געפיל, און פליצלונג האבן אום-ריינע מחשבות אנגעהויבן פליען אין קאפ, און מיין שמירת עיניים איז אראפ צו זיראו! (אין עירפארט האב איך יא געהאט שמירת עיניים...), די גאנצע נסיעה פאר און נאך איז געווען זייער הייליג און דערהויבן... בקיצור, איך האב אונטער געיאגט מיינע חברים און זיך פרובירט ארויס זען פון דארט ווי שנעלער.
ווען איך בין אהיים געקומען, האט מיר מיין רבי געגעבן א פסק פארן אהין גיין.
קיין גדול בין איך נישט, ניטאמאל דעת פון א בעל הבית האב איך, אבער מיין עצה? גייט נישט אהין! בעסער לערנט אפאר משניות לע"נ די קדושים.
די שמועס ווערט שוין אינגאנצן פארדרייט דא.אונגארישע הייזער האט געשריבן:אין שו"ע איז דאך דא א סעיף איבער הרואה מקום המקדש וועלכע ברכה מען מאכט און דיני קריעה, זעהט אויס ס'איז יא א ענין צו זעהן.דריידל האט געשריבן:לא זזה שכינה שטייט אויפן כותל המערבי. איך רעדט פון די וואס גייען אויף הר הצופים וכדומה צו זעהן די מקום המקדשצעטל קלעבער האט געשריבן:אויף די מקום המקדש שטייט 'שלא זזה משם השכינה' און אידן פועל'ן דארט ישועות טעגליך!דריידל האט געשריבן:ענטפער ביטע עפעס זאכליך, נישט סתם איינווארפן א פלאקן.farshlufen האט געשריבן:ריבונו של עולם, וואס פאר א פארגלייך?
איר זיינט ביים דעת?
אדרבה, לאמיר הערן דיין מיינונג
משא"כ אוישוויץ האבן כמה וכמה צדיקים געזאגט נישט צו פארן.
נישט וויסנדיג פון דעם, בין איך אהין געפארן אפאר יאר צוריק - אינמיטן א הייליגע נסיעה צו מקומות הקדושים - און ווי נאר איך האב דארט אריין געטרויטן, האט מיר ארום גענומען א שרעקליך גרויליגע געפיל, און פליצלונג האבן אום-ריינע מחשבות אנגעהויבן פליען אין קאפ, און מיין שמירת עיניים איז אראפ צו זיראו! (אין עירפארט האב איך יא געהאט שמירת עיניים...), די גאנצע נסיעה פאר און נאך איז געווען זייער הייליג און דערהויבן... בקיצור, איך האב אונטער געיאגט מיינע חברים און זיך פרובירט ארויס זען פון דארט ווי שנעלער.
ווען איך בין אהיים געקומען, האט מיר מיין רבי געגעבן א פסק פארן אהין גיין.
קיין גדול בין איך נישט, ניטאמאל דעת פון א בעל הבית האב איך, אבער מיין עצה? גייט נישט אהין! בעסער לערנט אפאר משניות לע"נ די קדושים.
פארקערט, אויפן כותל שטייט נישט 'הלכה'דיג' קיין ענין צו גיין.
אז די חכמים האבן מתקן געווען א ברכה דערויף ליגט עפעס דערין, אזוי זאגט דער שכל.דריידל האט געשריבן:די שמועס ווערט שוין אינגאנצן פארדרייט דא.אונגארישע הייזער האט געשריבן:אין שו"ע איז דאך דא א סעיף איבער הרואה מקום המקדש וועלכע ברכה מען מאכט און דיני קריעה, זעהט אויס ס'איז יא א ענין צו זעהן.דריידל האט געשריבן:לא זזה שכינה שטייט אויפן כותל המערבי. איך רעדט פון די וואס גייען אויף הר הצופים וכדומה צו זעהן די מקום המקדשצעטל קלעבער האט געשריבן:אויף די מקום המקדש שטייט 'שלא זזה משם השכינה' און אידן פועל'ן דארט ישועות טעגליך!דריידל האט געשריבן:ענטפער ביטע עפעס זאכליך, נישט סתם איינווארפן א פלאקן.
אדרבה, לאמיר הערן דיין מיינונג
משא"כ אוישוויץ האבן כמה וכמה צדיקים געזאגט נישט צו פארן.
נישט וויסנדיג פון דעם, בין איך אהין געפארן אפאר יאר צוריק - אינמיטן א הייליגע נסיעה צו מקומות הקדושים - און ווי נאר איך האב דארט אריין געטרויטן, האט מיר ארום גענומען א שרעקליך גרויליגע געפיל, און פליצלונג האבן אום-ריינע מחשבות אנגעהויבן פליען אין קאפ, און מיין שמירת עיניים איז אראפ צו זיראו! (אין עירפארט האב איך יא געהאט שמירת עיניים...), די גאנצע נסיעה פאר און נאך איז געווען זייער הייליג און דערהויבן... בקיצור, איך האב אונטער געיאגט מיינע חברים און זיך פרובירט ארויס זען פון דארט ווי שנעלער.
ווען איך בין אהיים געקומען, האט מיר מיין רבי געגעבן א פסק פארן אהין גיין.
קיין גדול בין איך נישט, ניטאמאל דעת פון א בעל הבית האב איך, אבער מיין עצה? גייט נישט אהין! בעסער לערנט אפאר משניות לע"נ די קדושים.
פארקערט, אויפן כותל שטייט נישט 'הלכה'דיג' קיין ענין צו גיין.
עניוועיז,
פון הרואה מקום המקדש איז בכלל נישט קיין ראי' אז ס'איז אן ענין צו זעהן.
לגבי כותל פארשטיי איך נישט אויף וואס די באציסט דיך. בסה"כ איז דא געשטאנען אז לא זזה שכינה דעריבער איז עס א מקום מוכשר זיך אויסצובעטן.
דאס איז ערגער פון נישט געזאגט. דאס איז געטשעפעט און חוזק געמאכט. לא טוב הדבר אשר אתה עושה.farshlufen האט געשריבן:איך דארף גארנישט זאגן.דריידל האט געשריבן:ענטפער ביטע עפעס זאכליך, נישט סתם איינווארפן א פלאקן.
אדרבה, לאמיר הערן דיין מיינונג
בלויז לאזן אסאך טרערן.
דער מקור איז הרוצה לשקר ירחיק עדותו.משה זאלצמאן האט געשריבן:כ’ווייס נישט אויב ס’קומט דא, אבער כ’וועל עס דא פרעגן, אויב געהערט עס נישט דא ביטע צו ווייזן וואו.
איינער וואס טוט אין ענערדזשי האט לעצטענס אריין געהאמערט פאר מיין ווייב אויף א געוויסע טראמע אז דאס קומט פון עפעס א טראמע פון פאריגן גילגל... וויל איך וויסן אויב איינער האט דערויף א מקור פון א פריערדיגע אז מ’קען האבן טראמע פון א פריערדיגע גילגל, אדער ס’נאר עפעס א וועג ארויס אויף עפעס וואס צו קענען שלעפן געלט דערויף.
און וואס וועסטי זאגן אויף א רעגן בויגן, ווי ס'דירעקט אן ענין נישט צו קוקן?אונגארישע הייזער האט געשריבן:אז די חכמים האבן מתקן געווען א ברכה דערויף ליגט עפעס דערין, אזוי זאגט דער שכל.דריידל האט געשריבן:די שמועס ווערט שוין אינגאנצן פארדרייט דא.אונגארישע הייזער האט געשריבן:אין שו"ע איז דאך דא א סעיף איבער הרואה מקום המקדש וועלכע ברכה מען מאכט און דיני קריעה, זעהט אויס ס'איז יא א ענין צו זעהן.דריידל האט געשריבן:לא זזה שכינה שטייט אויפן כותל המערבי. איך רעדט פון די וואס גייען אויף הר הצופים וכדומה צו זעהן די מקום המקדשצעטל קלעבער האט געשריבן:אויף די מקום המקדש שטייט 'שלא זזה משם השכינה' און אידן פועל'ן דארט ישועות טעגליך!
משא"כ אוישוויץ האבן כמה וכמה צדיקים געזאגט נישט צו פארן.
נישט וויסנדיג פון דעם, בין איך אהין געפארן אפאר יאר צוריק - אינמיטן א הייליגע נסיעה צו מקומות הקדושים - און ווי נאר איך האב דארט אריין געטרויטן, האט מיר ארום גענומען א שרעקליך גרויליגע געפיל, און פליצלונג האבן אום-ריינע מחשבות אנגעהויבן פליען אין קאפ, און מיין שמירת עיניים איז אראפ צו זיראו! (אין עירפארט האב איך יא געהאט שמירת עיניים...), די גאנצע נסיעה פאר און נאך איז געווען זייער הייליג און דערהויבן... בקיצור, איך האב אונטער געיאגט מיינע חברים און זיך פרובירט ארויס זען פון דארט ווי שנעלער.
ווען איך בין אהיים געקומען, האט מיר מיין רבי געגעבן א פסק פארן אהין גיין.
קיין גדול בין איך נישט, ניטאמאל דעת פון א בעל הבית האב איך, אבער מיין עצה? גייט נישט אהין! בעסער לערנט אפאר משניות לע"נ די קדושים.
פארקערט, אויפן כותל שטייט נישט 'הלכה'דיג' קיין ענין צו גיין.
עניוועיז,
פון הרואה מקום המקדש איז בכלל נישט קיין ראי' אז ס'איז אן ענין צו זעהן.
לגבי כותל פארשטיי איך נישט אויף וואס די באציסט דיך. בסה"כ איז דא געשטאנען אז לא זזה שכינה דעריבער איז עס א מקום מוכשר זיך אויסצובעטן.
איך האב פשוט מעיר געווען אויף דעם וואס די שרייבסט אז ביים כותל איז א ענין און ביים מקום המקדש נישט, ווייז איך דיר אז אויפן מקום המקדש איז דא א 'הלכה'דיגער ענין צו זעהן משא"כ אויפן כותל.
מיינסט צו זאגן אז ס'גייט נישט ארויף אויף דאס וואס אונז ריף מיר כותל? ווייל דאס שטייט קלאר מעולם לא זזה שכינה מכותל המערביאנעים זמירות האט געשריבן:אגב דעם לא זזה שכינה גייט לכאורה נישט ארויף אויפ'ן כותל (אינ'ם שיעור פרשת שמות תשפ"ג שמועס איך אויס אביסעל וואס דער כותל איז).
דער פארגלייך איז היבש נאנט, פשוט אז גיין אויף א פלאץ וואו מען האט גע'הרג'עט אידן איז נישט קיין שום פארברעך, און נישט אפילו קיין געפיל פראבלעם.farshlufen האט געשריבן:ריבונו של עולם, וואס פאר א פארגלייך?דריידל האט געשריבן:די מקום המקדש ווי נבוזראדן האט געהרגעט אזויפיל אידן גייט יעדער זעהן.
ס'פשוט אז די וואס האבן מיטגעלעבט די צייטן האבן געהאט א מורא'דיגע ווייטאגליכע געפיל צו די פלאץ ווי זייערע נאנטע זענען קאלטבלוטיק ערמארדעד געווארן, אבער ווי א דור שפעטער ווערט עס אפגעקילט.
היינט גיט מען אהין און מ'באקומט אן התעוררות און מ'ערוועקט אונזער קשר מיט די פריעדיגע דורות.
העוויג סעד דעט, איך פערזענליך זיך נישט אהין צו גיין
איר זיינט ביים דעת?
ווער עס גייט אהין זוכט נישט קיין עילוי נשמת פון די קדושים, און ווי אויך קענסטו האבן די זעלבער טענה פון לערנען משנוית ביים יארצייט פון יעדן צדיק, ווייל ווי באקאנט איז יעדע עירפארט א מקום וואס איז נישט געאייגענט פאר קיין איד.צעטל קלעבער האט געשריבן:אויף די מקום המקדש שטייט 'שלא זזה משם השכינה' און אידן פועל'ן דארט ישועות טעגליך!דריידל האט געשריבן:ענטפער ביטע עפעס זאכליך, נישט סתם איינווארפן א פלאקן.farshlufen האט געשריבן:ריבונו של עולם, וואס פאר א פארגלייך?דריידל האט געשריבן:די מקום המקדש ווי נבוזראדן האט געהרגעט אזויפיל אידן גייט יעדער זעהן.
ס'פשוט אז די וואס האבן מיטגעלעבט די צייטן האבן געהאט א מורא'דיגע ווייטאגליכע געפיל צו די פלאץ ווי זייערע נאנטע זענען קאלטבלוטיק ערמארדעד געווארן, אבער ווי א דור שפעטער ווערט עס אפגעקילט.
היינט גיט מען אהין און מ'באקומט אן התעוררות און מ'ערוועקט אונזער קשר מיט די פריעדיגע דורות.
העוויג סעד דעט, איך פערזענליך זיך נישט אהין צו גיין
איר זיינט ביים דעת?
אדרבה, לאמיר הערן דיין מיינונג
משא"כ אוישוויץ האבן כמה וכמה צדיקים געזאגט נישט צו פארן.
נישט וויסנדיג פון דעם, בין איך אהין געפארן אפאר יאר צוריק - אינמיטן א הייליגע נסיעה צו מקומות הקדושים - און ווי נאר איך האב דארט אריין געטרויטן, האט מיר ארום גענומען א שרעקליך גרויליגע געפיל, און פליצלונג האבן אום-ריינע מחשבות אנגעהויבן פליען אין קאפ, און מיין שמירת עיניים איז אראפ צו זיראו! (אין עירפארט האב איך יא געהאט שמירת עיניים...), די גאנצע נסיעה פאר און נאך איז געווען זייער הייליג און דערהויבן... בקיצור, איך האב אונטער געיאגט מיינע חברים און זיך פרובירט ארויס זען פון דארט ווי שנעלער.
ווען איך בין אהיים געקומען, האט מיר מיין רבי געגעבן א פסק פארן אהין גיין.
קיין גדול בין איך נישט, ניטאמאל דעת פון א בעל הבית האב איך, אבער מיין עצה? גייט נישט אהין! בעסער לערנט אפאר משניות לע"נ די קדושים.
זעט אויס איך האב זיך נישט גענוג מסביר געווען, די שמירת עיניים דארט איז בכלל נישט געפערליך, און אודאי און אודאי נישט ווי אן עירפארט, איך האב געמיינט ארויס צו ברענגען אז הגם אין עירפארט און ביי די גאנצע נסיעה בין איך געווען אין א דערהויבענע מצב, האב איך דארט דייקא געשפירט א שרעקליכע שרעקליכע נידריגקייט... מיט שרעקליכע מחשבות, און וואונדער איבער וואונדער, ווי נאר איך בין ארויס פון דארט האט זיך אלס צוריק בארואיגט, איך בין צוריק געפלויגן קיין ליזענסק, געכאפט א טבילה אין מקוה און ממשיך געווען מיט א דעהויבענעם נסיעה ב"ה.גוטע נקודה האט געשריבן:ווער עס גייט אהין זוכט נישט קיין עילוי נשמת פון די קדושים, און ווי אויך קענסטו האבן די זעלבער טענה פון לערנען משנוית ביים יארצייט פון יעדן צדיק, ווייל ווי באקאנט איז יעדע עירפארט א מקום וואס איז נישט געאייגענט פאר קיין איד.
נאר וואס דען, הנח להם לישראל.
(חוץ אויב אוישוויץ איז א מקום ווי עס איז נישט מעגליך צו היטען די אויגען, איך ווייס נישט איך בין נאכקיינמאל נישט דארט געווען. אבער אויב איז פארן אין אן עירפארט אקעי.....)
דאכצעך אז די באבוב'ער רב איז געווען דארט ניין?אנעים זמירות האט געשריבן:אי משום הא איז ביי מיך געוועהן פארקערט.