מיר זענען איינגעוואוינט אז די 2 סעט'ס זענען אויסגעשטעלט אויף א אופן אז ווען מען ליינט דעם גאנצ'ן דיבור לא יהיה צוזאמען אין איין פסוק און דעם גאנצען דיבור זכור (אדער יעצט אין ואתחנן שמור) אין איין פסוק ליינט מען די 4 דברות לא תרצח וגו' אין באזונדערע פסוקים - און דאס איז די סעט וואס מיר רופן טעם העליון, וואס די יסוד פון דעם מהלך איז אז די פסוקים זענען אוועקגעשטעלט לויט די דברות אז א יעדע דיבור איז איין פסוק נישט צוטיילט אויף עטליכע פסוקים ווי לאנג עס זאל נאר זיין, און נישט צאם גענומען אין איין פסוק עטליכע דברות ווי קורץ זיי זאלן נאר זיין.
און די צווייטע סעט וואס מיר רופן טעם התחתון שטעלט אוועק פסוקים וואס זענען נישט זייער לאנג און נישט זייער קורץ נאר אזוי ווי אין די גאנצע תורה, און דערפאר ליינט מען אין דעם מהלך דבור לא יהיה 4 פסוקים און אזוי זכור 4 פסוקים, און די דברות לא תרצח וגו' וואס זענען זייער קורץ זענען אלע צוזאמען נאר איין פסוק. און אזוי איז עס מבואר אין שו"ע הרב סי' תצ"ד און אין ביאור הלכה. (דעם דבור אנכי האב איך בכוונה נישט דערמאנט ווייל אין דעם אליין זענען דא כמה וכמה דעות סיי אין טעם העליון און סיי אין טעם התחתון וכבר נשתברו על זה כמה קולמוסים און אין דעם וועל מיר נישט אריינגיין דא).
האבעך אבער באמערקט א גאר גאר אינטרעסאנטע זאך, אז דער מהר"ל אין ספר תפארת ישראל פמ"ה שרייבט אזוי, ובעל הטעמים הניח שני טעמים מחולקים לעשרת הדברות, הטעם האחד כסדר שאר התורה לחלק בין פסוק לפסוק בלבד, והטעם השני כאשר ראוי לעשרת הדברות, כי אנכי ולא יהיה לך הם דבר אחד וכו' ואחר כך זכור את יום השבת לקדשו וגו' שהוא דבר בפני עצמו וכו' ואח"כ לא תרצח לא תנאף לא תגנב לא תענה ברעך מדברים בעלול ואלו ארבעה דברות הם דבר אחד ויש להם טעם אחד וכו'. עכ"ל.
ווי עס ווייזט זיך אויס האט דער מהר"ל אפגעלערנט אז די טעמים וואס זענען מיוחד פאר די דברות, שטעלן צוזאם גאנץ לא יהיה (מיט אנכי), און גאנץ זכור, און די 4 קורצע דברות, און די טעמים וואס זענען על דרך כל התורה כולה טיילן איין אנכי ולא יהיה פאר 5 פסוקים, און זכור פאר 4 פסוקים, און די 4 קורצע דיבורים פאר 4 באזונדערע פסוקים.
און דער מהר"ל איז נישט קיין יחיד מיט די הבנה, אין שו"ת הלכות קטנות סי' ע' שרייבט ער אזוי שאלה איזה הפסק של פסוקים בעשרת דברות הוא הנכון לענין תלתא פסוקי וכו', תשובה מסתברא דלענין קריאת ס"ת כל הפסוקים הם א' עד הפיסוק הגדול נמצא דפסוק ראשון אנכי עד מבית עבדים כפי הנמצא בס' מדויק (דא איז איינע פון די צענדליגע מקורות לענין אנכי אנדערש ווי אונזער מנהג, אבער אונזער מסרה האט אויך שטארקע סמוכין, ואכהמ"ל): לא יהיה עד מצוותי הפסק שני: לא תשא עד לשוא: זכור עד ויקדשהו: כבד עד נותן לך: לא תרצח עד שקר: לא תחמוד עד לרעך שבעה פסוקים וכו' ומה שהופסק פסוק הגדול לפיסוקים קטנים אפשר אפסקיה עזרא מפני התינוקות. עכ"ל לעניננו.
און לא יעלה על הדעת אז ביי האלב פון די דברות איז דער עיקר בנוגע די דינים פון שלשה פסוקים לויט'ן טעם העליון, און ביי האלב לויט'ן טעם התחתון, דערפאר איז מוכח פון איהם אויך אזוי ווי פונעם מהר"ל, אז ווען מען ליינט גאנץ לא יהיה, און גאנץ זכור אינאיינעם, ליינט מען די 4 דברות פון לא תרצח וגו' אינאיינעם, און אויף דעם זאגט ער אז דעם אופן פון ליינען איז דער עיקר לגבי די חלוקה פון די פסוקים, און אין די אנדערע חלוקה צוטיילט מען די פסוקים אויף קלענערע ווי ער זאגט אז אפשר האט עזרא עס צוטיילט אז עס זאל נישט זיין צו לאנג פאר די קינדער.
און דער אמת איז אז דער מגן אברהם אין סי' תצ"ד ברענגט אראפ די שיטה פונעם משאת בנימין אויף דעם מהלך ז"ל כתב המשאת בנימין סי' ו' בשבועות קורין בטעם העליון שיש בעשרת הדברות, ובשבת פ' יתרו קורין בטעם התחתון ואז הוי לא תרצח סוף פסוק וקורא הצד"י בקמץ וה"ה שאר סופי פסוקים או אתנחתא, וכשקורא בטעם העליון אז קורא לא תרצח הצד"י בפתח עכ"ל.
זאגט ער דאך אויך אז אין טעם התחתון ליינט מען לא תרצח באזונדער, און אין טעם העליון צוזאמען מיט די אנדערע דברות. נאר דער מחה"ש און דער לבו"ש זענען שוין מגיה אינעם מגן אברהם עי"ש, און באמת איז זייער הגהה זייער שווער אריינצולערנען אין מג"א, ווייל אויב אזוי איז די גאנצע שטיקל געשריבן שלא כסדר, און נאך מער, דער מגן אברהם ווארפט דאך אריין אינמיטן וכן שאר סופי פסוקים ואתנחתא, וואס ער מיינט מיט דעם די ווערטער פני, און מתחת, און ער מיינט מיט דעם וואס דער משאת בנימין רעדט אויס, אז זייער נקודה איז אויך תלוי אין די צוויי סעט'ס פון טעמים, וואס ביידע זענען מיט א אתנחתא אדער סוף פסוק נאר אין טעם התחתון, און אויב אזוי זאגט דאך דער מג"א אז די נקודה פון תרצח, איז די זעלבע ווי די נקודה פון פני און מתחת, אז ווען זיי זענען בטעם אס"ף ומנוקדים קמץ, איז תרצח אויך מיט א ס"פ און א קמץ. און דאס איז ווי די שיטה פונעם מהר"ל און דער הלק"ט.
נאר מ'דארף נאך א ביאור וואו האט עס דער מג"א געזעהן אין משאת בנימין, דער מג"א ברענגט דאך תיכף דערויף דעם חזקוני וואס זאגט קלאר נישט אזוי.
און דער פשט איז אזוי, ווייל דער חזקוני רופט נישט טעם העליון און טעם התחתון א געוויסע סעט פון טעמין, ווי מיר רופן די סעט וואס מ'ליינט שבועות אדער בציבור - טעם העליון, און די סעט וואס מ'ליינט ביחידות אדער שבת יתרו און ואתחנן - טעם התחתון, נאר דער חזקוני רופט נגינות העליונות די גרעסערע נגינות, וואס קומען אריין אין די לענגערע פסוקים, און נגינות הקטנות, די פשוטערע נגינות וואס קומען אפילו אין קורצע פסוקים, און דערפאר רעדט ער אויס, אז מיר ליינען שבועות לא יהיה און זכור מיט נגינות עליונות, און לא תרצח וגו' בנגינות קטנות.
דער משאת בנימין אבער זאגט אויפ'ן חזקוני "איהו דלי חספא ואנא משכחת מרגניתא תותיה", און ער איז מאריך מסביר צו זיין די גאנצע ענין מיט א גרויסע הרחבה, און די איינציגע זאך וואס ער איז למעשה אנדערש, איז דאס אז ער רופט יא איין חלוקה טעם העליון, און די צווייטע חלוקה טעם התחתון, און דערפאר טענה'ט ער, אז שבועות ליינט מען מיט'ן טעם העליון, און שבת פ' יתרו מיט'ן טעם התחתון, און ער איז נישט מחלק צווישן די דברות, האט דער מג"א אפגעלערנט אז דער משאת בנימין איז אוודאי מחולק מיט'ן חזקוני, ווייל סתם צו רופן די חלוקות מיט אנדערע נעמען דארף ער נישט אזוי מאריך זיין, אלא מאי, אז מען ליינט טאקע שבועות אלע פסוקים מיט די טעם העליון, אויך לא תרצח, און נישט אז יענע חלוקה רופט מען טעם העליון, וההיפוך בהיפוך. ודי למבין.
נאר אז מ'לערנט גוט אפ דעם משאת בנימין זעהט מען אז ער זאגט גאנץ קלאר נישט אזוי, נאר ער רופט טאקע די חלוקות אזוי ווי אונז, און דאס האט איהם געברענגט צו זאגן בפשיטות אז שבועות ליינט מען מיט טעם העליון אלע דברות, און שבת יתרו מיט טעם התחתון אלע דברות, און דאס האט מן הסתם געברענגט די אחרונים מגיה צו זיין אינעם מג"א, וככל הנראה איז זייער כוונה אז למעשה שטייט אין משאת בנימין ווי די הגהה, אבער נישט אז דער מג"א אליין האט געשריבן אדער געמיינט צו שרייבן אזוי.
נאר אין די המשך ברענגט דער מג"א דעם אור תורה אין פ' יתרו, וואס איהם האט שוין דער מג"א יא אפגעלערנט אז ער רופט טעם העליון די סעט פון שבועות, און טעם התחתון די סעט פון ביחידות, עס קען אבער זיין אז דער מג"א האט נישט געשריבן די גאנצע שטיקל אויף איין מאל, אדער אז נאר אינעם משאת בנימין האט ער געהאט א הכרח אזוי אפצולערנען, צוליב דעם וואס ער איז משיג אויפ'ן חזקוני, וכנ"ל.
די מדקדקים מוטשענען זיך זייער שטארק מיט אונזער סדר פונעם טעם העליון, וואס מיר ליינען אנכי צוזאמען מיט לא יהיה, אז עס קומט אויס אז אנכי ה"א איז מופסק, נאך מער ווי מבית עבדים, וואו דער ענין ענדיגט זיך, און דאס איז א סוף פסוק אין די טעם התחתון (לויט אנזער מנהג, אבער לויט אלע מנהגים איז מבית עבדים מער מופסק ווי אנכי ה"א, אין טעם התחתון), ווי אויך פרעגן זיי אז לויט'ן כלל קומט נישט קיין זרקא נאך א זקף, און אויב איז דא א זקף אויף אנכי ה"א, קען שוין נישט זיין נאכדעם די זרקא אויף לא תשתחוה להם.
און אזוי פרעגט שוין ר' מנשה מאיליא, אין זיין ספר בינת מקרא, ווי ער דערמאנט דעם כלל אז עס קומט נישט קיין זרקא נאכ'ן זקף, וז"ל, ומה שנמצא בעשרת הדברות לפי טעם העליון שמלת אלקיך הוא בזקף ואח"ז באותו פסוק ולא תעבדם הוא בסגול הוא טעות דמוכח וממקומו מוכרע דהאיך יהא מלת אלקיך בזקף ואחריו מבית עבדים רביע שהוא מפסיק פחות מזקף ונראה לעין שתיבת עבדים הוא סוף ענין. עכ"ל. און עס איז געגאנגען עד כדי כך אז (ברעכער) [פארברעכער], דער מגיה פונעם תנ"ך מיט תרגום יהואש, האט למעשה אפגעדרוקט אנכי ה"א מיט א מונח מונח פזר!!!, און ער שרייבט נאך אויף דעם השומע ישמע וכו', הפקר יונג וואס ער איז.
אבער לענין די טענה, אז עס קומט נישט קיין זרקא נאכ'ן זקף, זענען דאך די פסוקים בכל אופן אנדערש ווי געווענליך, ווייל זיי זענען זייער לאנג, ממילא קען מען נישט פרעגן פון דעם אז מען געפונט עס געווענליך נישט. און די קדמונים דערמאנען נישט ממש אזא כלל, אז עס קומט נישט א זרקא נאך זקף אין איין פסוק, (עי' משפטי הטעמים ש"ג פ"ג ד"ה הזקף שנראה לכאורה כן, והוא מלשון הר"י בן בלעם, אבל עי' מה שכתב רו"ה בהג"ה מכ"י אחר ש"ג פ"ד).
אבער לענין דעם אנדערן טענה, אז ממקומו הוא מוכרע, קען מען אפשר זאגן לויט ווי דער רמב"ם שטעלט אוועק די מצוה פון אנכי, "להאמין שיש שם א-ל-וה מצוי", פשוט וויסען אז עס איז דא א באשעפער אויפ'ן וועלט, און עס איז נישט תלוי אין יצ"מ, נאר ביי אונז ווייל מיט דעם האט ער עס אונז געוויזן, אבער די גאנצע מצוה איז די ווערטער אנכי ה"א, און די אשר הוצאתיך איז מודיע נאך א זאך, אז יצ"מ האט אויך ער געמאכט, און דאס איז ווי דער בעל התניא זאגט אין מערערע מאמרים פשט אין אנכי אנכי מי שאנכי. ושו"ר אז אזוי שרייבט שוין דער מו"ל פונעם דרכי הניקוד והנגינות, מהד' ווילנא אויפ'ן לעצט'ן עמוד אינעם ספר, ע"ש.