דאס אויפבוי פון אידישקייט אין אמעריקא נאך די קריג

[בן בוזי]

שמעתי מאאמו"ר ששמע מהרה"ח ר' שלמה יצחק ווייס שי' מבני הבית אצל הרה"ק מסקוליען זצ"ל, אז ער איז געווען דערביי ווען דער ריבניצער רבי האט אמאל געזאגט פארן סקוליענער אז ער וואלט געוואלט צוריק פארן קיין רוסלאנד ווייל ער פילט אז ער האט דא פארלוירן פילע פון זיינע כוחות, און דערפאר איז איהם ליבערש צוריק צו פארן, הגם ער האט דארט אזויפיל מיטגעמאכט!

אין דער קונטרס וואס איז ארויסגעקומען יעצט אויף תשרי איבער דעם ריבניצער רבי, שטייט דארט אז ער האט אמאל געזאגט אז ער מיינט אז ער האט פארלוירן דא אסאך כוחות צוליב די פרישע ברויט און ווארימע מקוואות וואס ער האט דא.

ווי כ'פארשטיי זענען די צוויי עובדות פארבונדען איינע מיטן צווייטן אבער ס'קאן אויכעט זיין אז מ'קאן זיי אפטיילן.

[והוא פלאי]

מענין לענין, כדאי לציין מה שמספר המחבר של זכרון צדיקים ששמע מבעל שומרי אמונים זצ"ל
כי חשב שבא"י יהי' החבריא שלו יותר במעלה מבחו"ל, מפני קדושת הארץ, ואוירא דא"י המחכים, אולם לבסוף הי' להיפך,
ועיין בסיבת הדבר, והדבר היחיד שמצא להבין את זה הי', כי בחו"ל היו בהכנעה יותר, ווייל מען האט מורא געהאט פאר א פאטש פון א גוי, והכנעה מסוגל להשראת השכינה, ואשכון את דכא כתיב,
איני כותב בלשונו רק כפי המונח בזכרוני מה שראיתי בערך לפני עשר שנים
ואם כנים הדברים איז דאס א גרויסע תירוץ אויף דער שטער פון אמעריקע

[א טענצל!]

הגה"צ ר' נתן יוסף מייזעלס זצ"ל האט דערציילט:
דער סאטמאר רבי זי"ע איז איינמאל געווען אין אריזאנא, בעת'ן שפאצירן דארט, איז געווארן א שמועס איבער אמעריקא, האט עמיצער געזאגט, דערפאר איז אמעריקא אזוי טריפה צוליב ווייל תלמידי בעש"ט זענען נישט דאהי געווען מטהר צו זיין דעם אויר, האט דער סאטמארער רבי רעאגירט 'מאן יימר זיי זענען נישט דא אנגעקומען, אויף זיי שטייט דע פסוק 'ועקבותיך לא נודעו'. ע"כ, והוא פלא

הערה א

אין ספר "זקיניך ויאמרו לך" ווערט געברענגט אז ווען הגה"צ ר' אשר זעליג מרגליות זצ"ל האט דערציילט דעם סיפור פארן רבי'ן ז"ל, האט דער רבי נישט געוואלט אננעמען די מעשה, זאגנדיג אז די תורה הק' און דער רבוש"ע זענען איבעראל!

[א טענצל!]

עוד כדאי לספר מה ששמעתי מר' יודל ראזענבערג ע"ה, שאמר פעם להה"ק מסאטמאר, שרואה שמשנה לשנה נעשים התלמידים יותר טובים, וענה לו הה"ק, וועסטו זעהן אז זיי וועלען נאך בעסער ווערען, ואיני זוכר הלשון של ההסבר, אבל ההסבר הי' מפני שהתלמידים הראשונים ע"י תורתם זיככו האויר, ולכן בכל שנה ייעשה טוב יותר.
ובענין מהריי"צ, כדאי לחפש בספרי חב"ד כי לפי זכרוני, לא שילם, רק אמר מען וואלט געדארפט, ודו"ק

הערה ב

ואני ששמעתי מהרה"ח ר' אא"ש שליט"א מקר"י ששמע מא' ששאל פעם מרביה"ק בבעל הארבער (לערך שנת תשל"ב) די זעלבע שאלה אז פארוואס מ'זעהט אז די צווייטע דור ווערט בעסער ווי דער ערשטע דור, האט דער רבי זי"ע געענטפערט - בבחי' מגלה טפח ומכסה טפחיים מעבודת קדשו - "מען האט שוין מטהר געווען דעם אויר".

[יהיה כן]

הגה"צ ר' נתן יוסף מייזעלס זצ"ל האט דערציילט:
דער סאטמאר רבי זי"ע איז איינמאל געווען אין אריזאנא, בעת'ן שפאצירן דארט, איז געווארן א שמועס איבער אמעריקא, האט עמיצער געזאגט, דערפאר איז אמעריקא אזוי טריפה צוליב ווייל תלמידי בעש"ט זענען נישט דאהי געווען מטהר צו זיין דעם אויר, האט דער סאטמארער רבי רעאגירט 'מאן יימר זיי זענען נישט דא אנגעקומען, אויף זיי שטייט דע פסוק 'ועקבותיך לא נודעו'. ע"כ, והוא פלא

הערה א

אין ספר "זקיניך ויאמרו לך" ווערט געברענגט אז ווען הגה"צ ר' אשר זעליג מרגליות זצ"ל האט דערציילט דעם סיפור פארן רבי'ן ז"ל, האט דער רבי נישט געוואלט אננעמען די מעשה, זאגנדיג אז די תורה הק' און דער רבוש"ע זענען איבעראל!

וועלכע מעשה האט דער רבי נישט געוואלט אנעמען, דאס וואס ער אליינס האט געזאגט???

[א טענצל!]

דארט שטייט (מיט א נאמען א מקור אינני זוכר) אז דער רבי האט נישט געוואלט אננעמען די מעשה אז הה"ק מבעלזא וכו' האבן נישט געוואלט קומען אויף אמעריקע וויבאלד תלמידי בעש"ט זענען נישט דא געווען.

[יהיה כן]

אה, רעדסט דאך נישט צו מיר בכלל, אמעסארי

[א טענצל!]

ובעצם הענין כדאי לספר, דבר אחד ששמעתי מאחד הזקנים (כמדומה בשם ר' אהרן פאלאק ע"ה) שהה"ק מסקווירא רמז לו תחת אחד השיחים בדברו אודות הנ"ל, שדר יהודי בסוף הרחוב, והוא מטהר האויר, או הוא עושה פעולות בזה (איך גדענק נישט גענוי, אבער דער משמעות איז געווען בערך אז דער סאטמאר רב, טוט אויף אין דעם ענין), ואולי אמר לו כן מפני היותו חסיד סאטמאר, והכוונה, הי' (באופן כללי) שיש כהיום ג"כ צדיקים

העובדא ידועה, והמספר אכן היה הרה"ח הנ"ל, והסיפור היה באיזה יום א' בשבוע כאשר בא הסופר הנ"ל לבית הרה"ק מ'סקווירא לבדוק את תפיליו, וראה ה'לאדענס' סגורים, והסביר הרה"ק שאינו סובל החילול שבת שעל הרחובות ובכן סוגרם, ואח"כ פותחם והראה על בית הרה"ק מ'סאטמאר שהוא מטהר האויר וכו'.

הערה ג

והה"ג ר' מיכל ניימאן שליט"א מוומס"ב סיפר במסיבת "יסוד איתן" ששמע מפי איש מהימן שהה"ק מסקווירא זצ"ל אמר בזה"ל: "אונז אין אמעריקע? תלמידי בעש"ט זענען דאך נישט דא געווען - האט ער געוויזן ביים פענסטער פון זיין הויז וואס איז געווען אויף בעדפארד עו. און געזאגט בזה"ל "אבער וועגן דעם קליינעם איד'ל דער סאטמאר רב וואס וואוינט דארטן בין איך געקומען אויף אמעריקע".

[נחמן נתן]

ובעצם הענין כדאי לספר, דבר אחד ששמעתי מאחד הזקנים (כמדומה בשם ר' אהרן פאלאק ע"ה) שהה"ק מסקווירא רמז לו תחת אחד השיחים בדברו אודות הנ"ל, שדר יהודי בסוף הרחוב, והוא מטהר האויר, או הוא עושה פעולות בזה (איך גדענק נישט גענוי, אבער דער משמעות איז געווען בערך אז דער סאטמאר רב, טוט אויף אין דעם ענין), ואולי אמר לו כן מפני היותו חסיד סאטמאר, והכוונה, הי' (באופן כללי) שיש כהיום ג"כ צדיקים

העובדא ידועה, והמספר אכן היה הרה"ח הנ"ל, והסיפור היה באיזה יום א' בשבוע כאשר בא הסופר הנ"ל לבית הרה"ק מ'סקווירא לבדוק את תפיליו, וראה ה'לאדענס' סגורים, והסביר הרה"ק שאינו סובל החילול שבת שעל הרחובות ובכן סוגרם, ואח"כ פותחם והראה על בית הרה"ק מ'סאטמאר שהוא מטהר האויר וכו'.

הערה ג

והה"ג ר' מיכל ניימאן שליט"א מוומס"ב סיפר במסיבת "יסוד איתן" ששמע מפי איש מהימן שהה"ק מסקווירא זצ"ל אמר בזה"ל: "אונז אין אמעריקע? תלמידי בעש"ט זענען דאך נישט דא געווען - האט ער געוויזן ביים פענסטער פון זיין הויז וואס איז געווען אויף בעדפארד עו. און געזאגט בזה"ל "אבער וועגן דעם קליינעם איד'ל דער סאטמאר רב וואס וואוינט דארטן בין איך געקומען אויף אמעריקע".

חביבי א טענצל;

דעם מעשה וואלט איך ליבערשט אריינגעשטעלט אינעם אשכול: 'סיפורי צדיקים וועלכע שטומען נישט במציאות'.

[הערינג מיט ברוינפען]

וועלכע יאר איז געגרינדעט געווארן די בית יעקב הנ"ל, און וועלכע איז געווען די ערשטע חסידישע מיידל שולע?

איך האב געהערט פון איינעם אז בית חנה ד'קלויזענבורג איז געווען די ערשטע חסידישע מיידל שולע, קען איינער באשטעטיגען אדער אפווענדן?

[שטאפיק]

הרבנית וויכנא קאפלאן אשת הרה"ג ר' ברוך.

הבית יעקב של רביצין קאפלאן איז געווען אין וויליאמסבורג. דער אין די איסט סייד איז געגרינדעט געווארען ע"י הרב ישראל גארבער.

[Rak Tov]

וועלכע יאר איז געגרינדעט געווארן די בית יעקב הנ"ל, און וועלכע איז געווען די ערשטע חסידישע מיידל שולע?

איך האב געהערט פון איינעם אז בית חנה ד'קלויזענבורג איז געווען די ערשטע חסידישע מיידל שולע, קען איינער באשטעטיגען אדער אפווענדן?

דאס איז זעכער אז סאטמאר און קלויזנבורג האבן געעפנט ביידע ממש די זעלבע צייט די שאלה איז ווער סאיז געווען פריער, ודו"ק

[הערינג מיט ברוינפען]

וועלכע יאר איז געגרינדעט געווארן די בית יעקב הנ"ל, און וועלכע איז געווען די ערשטע חסידישע מיידל שולע?

איך האב געהערט פון איינעם אז בית חנה ד'קלויזענבורג איז געווען די ערשטע חסידישע מיידל שולע, קען איינער באשטעטיגען אדער אפווענדן?

דאס איז זעכער אז סאטמאר און קלויזנבורג האבן געעפנט ביידע ממש די זעלבע צייט די שאלה איז ווער סאיז געווען פריער, ודו"ק

אויב סאטמאר וואלט געעפנט ערשט וואלט עס נישט געווען קיין שאלה, אלא מאי... ודו"ק.

[מבטל דעתי]

איך האב געהערט די מעשה ערשט האנטיג פון הישיש ר' אהרן פאללאק ז''ל וויילענגיג און טאסאן אריזאנע.

ר' אהרן האט פארציילט אז איינמאל האט ער צוריק געטראגען די תפילין פון סקווערע רבי זי''ע נאכען עס בודק זיין, ר' אהרן האט געוואלט מאכען אביסעל ליכטיגער אינעם צימער כדי ער זאל קענען ווייזען די פרשיות פארען רבי'ן.

ר' אהרן איז ארויף געקראכען צו דו קליינע בעסעמענט פענסטערס און די הייך צו עפענען די פארמאכטע לאדענענס אז עס זאל אריינקומען אביסל מער ליכטיקייט, האט אים די רבי געבעטען אז ער זאל דאס נישט עפענען ווייל עס איז אים א גרויסע טירחה עס צוריק צו פארמאכען, און ער וויל נישט אז עס זאל בלייבען אפען ווייל ער וויל נישט נהנה זיין אים שבת פון די ליכטיקייט ווס קומט אריין [דורך די אפענע פענסטער] פון די קארס פון מחללי שבתות וואס פארען און שיינען אריין.

אזוי האט זיך אנגעהויבען א שמועס איבער די סארט יודען און פארוואס יודישקייט האט זיך קיינמאל נישט געהאלטען אין אמעריקע, אינמיטען דו שמועס האט זיך די רבי אנגערופען אז אים איז נישט קיין חידוש אז יודישקייט האט זיך קיינמאל נישט געהאלטען אין אמעריקע ווייל ער האט בקבלה אז דארט ווי די תלמידי בעש''ט זענען נישט געוועזען קען זיך יודישקייט נישט האלטן.

הערענדיג דאס, האט זיך ר' אהרן אנגערופען, נו, דעמאלסט וואס וועט דא זיין מוט אונז, האט סקווירא רבי זי''ע געוויזען מיטען פינגער צו דו גאס אראף בעדפרד עוו. און געזאגט ''בכחו של אותו זקן'' ''ער האט אזא כח''

עד כאן וואס איך האב אליינס געהערט. יא איך פארשטיי אז עס איז אפשר שווער צו גלייבען אזא מעשה. אבער איך האב עס אליינס געהערט. אדרבה פרעגסט ענק נאך ביי זיינע אייניקלעך, איך בין זיכער אז זיי וועלען עס באשטעטיגען

ובעצם הענין כדאי לספר, דבר אחד ששמעתי מאחד הזקנים (כמדומה בשם ר' אהרן פאלאק ע"ה) שהה"ק מסקווירא רמז לו תחת אחד השיחים בדברו אודות הנ"ל, שדר יהודי בסוף הרחוב, והוא מטהר האויר, או הוא עושה פעולות בזה (איך גדענק נישט גענוי, אבער דער משמעות איז געווען בערך אז דער סאטמאר רב, טוט אויף אין דעם ענין), ואולי אמר לו כן מפני היותו חסיד סאטמאר, והכוונה, הי' (באופן כללי) שיש כהיום ג"כ צדיקים

העובדא ידועה, והמספר אכן היה הרה"ח הנ"ל, והסיפור היה באיזה יום א' בשבוע כאשר בא הסופר הנ"ל לבית הרה"ק מ'סקווירא לבדוק את תפיליו, וראה ה'לאדענס' סגורים, והסביר הרה"ק שאינו סובל החילול שבת שעל הרחובות ובכן סוגרם, ואח"כ פותחם והראה על בית הרה"ק מ'סאטמאר שהוא מטהר האויר וכו'.

הערה ג

והה"ג ר' מיכל ניימאן שליט"א מוומס"ב סיפר במסיבת "יסוד איתן" ששמע מפי איש מהימן שהה"ק מסקווירא זצ"ל אמר בזה"ל: "אונז אין אמעריקע? תלמידי בעש"ט זענען דאך נישט דא געווען - האט ער געוויזן ביים פענסטער פון זיין הויז וואס איז געווען אויף בעדפארד עו. און געזאגט בזה"ל "אבער וועגן דעם קליינעם איד'ל דער סאטמאר רב וואס וואוינט דארטן בין איך געקומען אויף אמעריקע".

חביבי א טענצל;

דעם מעשה וואלט איך ליבערשט אריינגעשטעלט אינעם אשכול: 'סיפורי צדיקים וועלכע שטומען נישט במציאות'.