התכלת והחלזון מהו

[אלד וויליאמסבורג]

זה קודם שהודה להראדזינער

מי קודם למי? דער ישועות מלכו האט איבערגעלעבט דעם ראדזינער, און זיין ספר איז געדריקט געווארן פיל שפעטער פון דעם...

[מצפים לישועה]

זה קודם שהודה להראדזינער

מי קודם למי? דער ישועות מלכו האט איבערגעלעבט דעם ראדזינער, און זיין ספר איז געדריקט געווארן פיל שפעטער פון דעם...

דער ראדזינער שרייבט אז ער האט אים מודה געווען.

[אלד וויליאמסבורג]

אז מ'האט עס אויפגעברענגט וויל איך אויסשמועסן מה שיש להעיר מרש"י וזאת הברכה
בברכתו של זבולן נאמר (דברים לג יט) וּשְׂפֻנֵ֖י טְמ֥וּנֵי חֽוֹל, ופירש רש"י "ושפני טמוני חול - כסויי טמוני חול טרית וחלזון וזכוכית לבנה היוצאים מן הים ומן החול ובחלקו של יששכר וזבולן היה, וכו'".

לפי פשטות לשון רש"י (שמקורו מספרי) משמע שהחלזון יוצא משניהם מן החול ומן הים, וזה מתאים להמיורעק"ס, שמסתיר עצמו בחול שבתוך הים. ועי' ברא"ם שמחלק, שהטרית והחלזון עולין מן הים, ורק הזכוכית הוא מן החול. אך לפי"ז ק"ק למה לא אמר הכתוב טמוני ים?

פלפול של הבל, טרית קומט דאך זיכער נישט פון חול.

ועיין כל זה בגמ' מגילה דף ו' ע"א
תני רב יוסף שפוני זה חלזון, טמוני זו טרית, חול זו זכוכית לבנה.

[נא_שכל]

אז מ'האט עס אויפגעברענגט וויל איך אויסשמועסן מה שיש להעיר מרש"י וזאת הברכה
בברכתו של זבולן נאמר (דברים לג יט) וּשְׂפֻנֵ֖י טְמ֥וּנֵי חֽוֹל, ופירש רש"י "ושפני טמוני חול - כסויי טמוני חול טרית וחלזון וזכוכית לבנה היוצאים מן הים ומן החול ובחלקו של יששכר וזבולן היה, וכו'".

לפי פשטות לשון רש"י (שמקורו מספרי) משמע שהחלזון יוצא משניהם מן החול ומן הים, וזה מתאים להמיורעק"ס, שמסתיר עצמו בחול שבתוך הים. ועי' ברא"ם שמחלק, שהטרית והחלזון עולין מן הים, ורק הזכוכית הוא מן החול. אך לפי"ז ק"ק למה לא אמר הכתוב טמוני ים?

פלפול של הבל, טרית קומט דאך זיכער נישט פון חול.

ועיין כל זה בגמ' מגילה דף ו' ע"א
תני רב יוסף שפוני זה חלזון, טמוני זו טרית, חול זו זכוכית לבנה.

האסט עפעס מיישב געווען?

אייגענטליך האסטו שווערער געמאכט דאס ענין.

אבער כ'האב געזען די גמרא, איז אזוי בשלמא ווען רוב פון די צוויי האבן א שייכות מיט "חול" פארשטייט מען פארוואס די תוה"ק זאגט "שפוני טמוני חול", אבער א רוב פון די 3 זאכן זענען פון "ים" איז עס שווערער מיישב צו זיין, און די די דרש איז אינגאנצען מפקיע די "פשוטו של מקרא".

אגב דאס האסטו די לשון פונעם ספורנו:
כי שפע ימים יינקו. יששכר וזבולון יהיה להם מיני סחורה הבאים מן הים, ומהם שספונים וטמונים בחול כמו דם חלזון וזכוכית לבנות בחולסית שבחול:

[דממה דקה]

אגב דאס האסטו די לשון פונעם ספורנו:
כי שפע ימים יינקו. יששכר וזבולון יהיה להם מיני סחורה הבאים מן הים, ומהם שספונים וטמונים בחול כמו דם חלזון וזכוכית לבנות בחולסית שבחול:

קען איך נישט אזוי גיט דעם ענין, אבער איך פארשטיי די ספורני אביסל אנדערש

כי שפע ימים יינקו. יששכר וזבולון יהיה להם מיני סחורה הבאים מן הים, ומהם שספונים וטמונים בחול כמו דם חלזון וזכוכית לבנות בחולסית שבחול

די דם חלזון איז פונעם ים, און די זכוכית לבנה פון די חול, גראדע די לשון דם חלזון איז אביסל שווער, קען גאר זיין דג חלזון.

[מצפים לישועה]

מדרש לקח טוב )-פסיקתא זוטרתא; וזאת הברכה לג, יט(: ".'ושפוני טמוני חול', זה חלזון שהיה בחלקו של זבולן שבו היו צובעין את התכלת. חול, זה זכוכית לבנה שהיתה בחלק זבולן. וכן הוא אומר )בראשית מט, יג( 'זבולן לחוף ימים ישכון'. ...'וספוני טמוני חול', זה חלזון
שהיה ספון וטמון בחול".

[נשמה]

אגב דאס האסטו די לשון פונעם ספורנו:
כי שפע ימים יינקו. יששכר וזבולון יהיה להם מיני סחורה הבאים מן הים, ומהם שספונים וטמונים בחול כמו דם חלזון וזכוכית לבנות בחולסית שבחול:

קען איך נישט אזוי גיט דעם ענין, אבער איך פארשטיי די ספורני אביסל אנדערש

כי שפע ימים יינקו. יששכר וזבולון יהיה להם מיני סחורה הבאים מן הים, ומהם שספונים וטמונים בחול כמו דם חלזון וזכוכית לבנות בחולסית שבחול

די דם חלזון איז פונעם ים, און די זכוכית לבנה פון די חול, גראדע די לשון דם חלזון איז אביסל שווער, קען גאר זיין דג חלזון.

די 'סחורה' מיט וואס ער וועט האנדלן איז די בלוט. נישט די עצם חלזון. וואס איז שווער?

[דממה דקה]

אויב גייט עס צוריק צו די סחורה פון ים שטימט עס בעסער, אבער מיט דעם אלעם איז עס אביסל אן אינטערסאנט לשון.

[אבן יקרה]

אין ארץ ישראל וואס די וואך איז שוין פרשת שלח, פרשת ציצית, פרשת התכלת
טוט זיך א גאנצע צערמאניע ווידער ווי יעדע יאהר וועגן די תכלת, קונטרסים מיט מאמרים אהין און אהער.
לויט ווי ס'קוקט אויס, ס'איז שוין דא עטליכע טויזנטער חרדישע אידן און אפשר שוין צען טויזנט און מער [מלבד המזרחי כחול אשר על שפת הים] וואס גייען מיט תכלת אויפן טליתים קטנים וגדולים

אבער זייער ווייניג פון חסידישע קרייזן.

[עוד יזכור לנו]

אין ארץ ישראל וואס די וואך איז שוין פרשת שלח, פרשת ציצית, פרשת התכלת
טוט זיך א גאנצע צערמאניע ווידער ווי יעדע יאהר וועגן די תכלת, קונטרסים מיט מאמרים אהין און אהער.
לויט ווי ס'קוקט אויס, ס'איז שוין דא עטליכע טויזנטער חרדישע אידן און אפשר שוין צען טויזנט און מער [מלבד המזרחי כחול אשר על שפת הים] וואס גייען מיט תכלת אויפן טליתים קטנים וגדולים

אבער זייער ווייניג פון חסידישע קרייזן.

ס'איז דא די והותר חסידישע אידען אין אמעריקא און אין ארץ ישראל וואס גייען מיט תכלת

[אבן יקרה]

אין ארץ ישראל וואס די וואך איז שוין פרשת שלח, פרשת ציצית, פרשת התכלת
טוט זיך א גאנצע צערמאניע ווידער ווי יעדע יאהר וועגן די תכלת, קונטרסים מיט מאמרים אהין און אהער.
לויט ווי ס'קוקט אויס, ס'איז שוין דא עטליכע טויזנטער חרדישע אידן און אפשר שוין צען טויזנט און מער [מלבד המזרחי כחול אשר על שפת הים] וואס גייען מיט תכלת אויפן טליתים קטנים וגדולים

אבער זייער ווייניג פון חסידישע קרייזן.

ס'איז דא די והותר חסידישע אידען אין אמעריקא און אין ארץ ישראל וואס גייען מיט תכלת

די והותר?

[מצפים לישועה]

אין אונזער צידרייטער וועלט דארפן אידן וואס ווילן מקיים זיין רצון השם גיין בצנעא ווי אנוסים.

[אבן יקרה]

אין אונזער צידרייטער וועלט דארפן אידן וואס ווילן מקיים זיין רצון השם גיין בצנעא ווי אנוסים.

פארוואס צודרייטער וועלט?
וואלט דאס געוועהן רצון השם, וואלט ער א וודאי משפיע געוועהן קודם כל רוח טהרה אויף אפאר צדיקי הדור המפורסמים וואס זיי האבן געוואלט חאטש מקיים זיין רצון השם בצינעא, דעמאלטס וואלט קיינער נישט געדארפט זיין ווי א אונס.

[מצפים לישועה]

אין אונזער צידרייטער וועלט דארפן אידן וואס ווילן מקיים זיין רצון השם גיין בצנעא ווי אנוסים.

פארוואס צודרייטער וועלט?
וואלט דאס געוועהן רצון השם, וואלט ער א וודאי משפיע געוועהן קודם כל רוח טהרה אויף אפאר צדיקי הדור המפורסמים וואס זיי האבן געוואלט חאטש מקיים זיין רצון השם בצינעא, דעמאלטס וואלט קיינער נישט געדארפט זיין ווי א אונס.

הדור כנראה לא ראוי לכך, זה חלק מגזירת הגלות.

[אבן יקרה]

אין אונזער צידרייטער וועלט דארפן אידן וואס ווילן מקיים זיין רצון השם גיין בצנעא ווי אנוסים.

פארוואס צודרייטער וועלט?
וואלט דאס געוועהן רצון השם, וואלט ער א וודאי משפיע געוועהן קודם כל רוח טהרה אויף אפאר צדיקי הדור המפורסמים וואס זיי האבן געוואלט חאטש מקיים זיין רצון השם בצינעא, דעמאלטס וואלט קיינער נישט געדארפט זיין ווי א אונס.

הדור כנראה לא ראוי לכך, זה חלק מגזירת הגלות.

נו, קען גראדע זיין אזוי

אבער ס'איז נישט קיין צידרייטער וועלט. דאס איז רצון השם זאל די דור נאכנישט זיין ראוי לכך. פונקט דאס מיינט מען "נגנז התכלת".

[מצפים לישועה]

דער צודרייטקייט איז אז סדא אזא וילדע התנגדות קעגן דעם אן קיין היגיון

[עוד יזכור לנו]

אין ארץ ישראל וואס די וואך איז שוין פרשת שלח, פרשת ציצית, פרשת התכלת
טוט זיך א גאנצע צערמאניע ווידער ווי יעדע יאהר וועגן די תכלת, קונטרסים מיט מאמרים אהין און אהער.
לויט ווי ס'קוקט אויס, ס'איז שוין דא עטליכע טויזנטער חרדישע אידן און אפשר שוין צען טויזנט און מער [מלבד המזרחי כחול אשר על שפת הים] וואס גייען מיט תכלת אויפן טליתים קטנים וגדולים

אבער זייער ווייניג פון חסידישע קרייזן.

ס'איז דא די והותר חסידישע אידען אין אמעריקא און אין ארץ ישראל וואס גייען מיט תכלת

די והותר?

יא ביודעי ובמכירי קאמינא

[מצפים לישועה]

איך בעט פוטן ציבור זיך אריינטראכטן איין רגע פאר מען גייט ווייטער
די חברה הייבן אן אלעמאל אז די מיורעקס שטימט מיט יעדער ווארט פון חז"
ל אין ס'איז נידטא קיין איין קשיא אויף דעם
אבער ווען מען הייבט אן אריינגיין דארף מען יעדער זאך פארענטפערן מיט דוחקים אין קאפ פארדרייענישן
קיין איין זאך שטימט נישט במושכל ראשון אן הסברים אין דרשות
אפילו לו יצוייר נאך דעם שטימט עס טאקע "כמין חומר" אבער ווען חז"ל און ראשדונים ווילן פארשטעלן א זאך האבן זיי בעסערע וועגן ווי צו אוועקשטעלן מימרות און סימנים וואס מ'דארף א האלבע שעה שטיין און מסביר זיין און אפילו דעמאלטס איז מען נאכנישט אינגאנצן איבער צייגט

איז דען דא א סוגיא וואס מע פסקנט לפי מושכל ראשון, איז דען דא א סוגיא אן דוחקים?
במושכל ראשון איז דם נאר ממש בלוט, אבער אז מען זוכט טרעפט כמה פלעצער ווי מען רופט ליחה פון די גוף וואס איז נישט דם און נישט רויט, דם.
במושכל ראשון איז דג א פיש, אבער אז מען זוכט טרעפט מען אסאך מקורות וואס מען רופט א פיש אויך אנדערע באשעפענישן און ים.
במושכל ראשון איז דומה לדג א מין פיש, אבער אז מען קוקט לשון רשי ״תבנית דיוקנו״ אין מקוקט אין רמבן זעהט מען אז די חילוק פון תבנית און דמות איז אז דמות מיינט צורה, און תבנית מיינט פארעם.
במושכל ראשון מיינט דומה לים בלוי, אבער אז מען איז מדייק אין רמבם וואס ביי די קאליר פון תכלת זאגט ער דומה לרקיע, און ביי די קאליר פון חילזון זאגט ער עינו כעין הים, זעהט מען אז סמיינט עפעס אנדערש ווי בלוי.
במושכל ראשון מיינט שחור כדיו תכלית השחרות, אבער אז מען איז מברר ווערט מען געוואר אז אמאליגע דיו לח איז געווען ליכטיגער ווי די היינטיגע דיו, און אז סאיז אויך געווען נוטה צו פורפעל.
במושכל ראשון מיינט עולה אחת לשבעים שנה אז 69 יאר וואוינט ער אין וואסער, או איין יאר קריכן זיי אלע אין מאסן ארויס פון וואסער און זיי לעבן אויף די יבשה, און דעמאלט פאנגט מען זיי און מע מאכט תכלת פאר די נעקסטע זיבעציג יאר, אבער אז מעקוקט אין יד רמה און אין רדבז און אין חיד״א ווערט מען געוואר אז דאס איז נישט דער פשט.
במושכל ראשון איז דער תכלת נגנז געווארן ביז משיח וועט קומען, אבער אז מע קוקט אין אין מהריל און אין חמדת שלמה און אין מלבים און נאך אסאך מקורות זעהט מען אז סקען יא צירוק אנדעקט ווערן פאר משיח וועט קומען.
במושכל ראשון איז תכלת עפעס א חילזון וואס איז זייער שווער מוכיח זיין וואס עס איז, אבער אז מעקוקט אין תוספתא זעהט מען אז סנישטא אזא זאך בלויע פארב פון א חילזון וואס זאל זיין פסול לתכלת, איז ממילא אויב מטרעפט א חילזון וואס מאכט בלויע פארב איז פשוט אז דאס איז כשר פאר תכלת, און בפרט אז מטרעפט אים און די זעלבע פלעצער ווי דער חילזון התכלת פלעגט זיך געפונען, און מע וויייסט אז דאס איז א חילזון וואס מפלעגט פארבן מיט דעם און זיין פארב איז געווען גאר טייער, און אלע פארבן וואס מטרעפט אין די תורה טרעפט מען אין היסארריע חוץ פון א אנדערע תכלת, און אלע פארבן וואס מטרעפט היסטאריע טרעפט מען אין חז״ל חוץ פון די מיורעקס, איז דארף מען זיין א אידיאט גמור מפקפק זיין אין דעם.

איר זאגט דאך אזוי גוט
די אלע זאכן שטימען נישט הונדירט פראצענט
מילא ווען די ברענגסט מיר אנדערע פלעצער ווי חזל זאגן סימים און ס'האט אזא פנים ווי א פאטש אין פנים הער איך וואס די זאגסט אבער וויבאלד דא איז די איינציגסטע פלאץ וואס חז"
ל וויל געבן סימנים [ווי ס'שטייט אין מהרי"ל אין פוןן דעם וואס די ראשונים ברענגען עס להלכה] און זיי געבן זיך נישט קיין עצה נאר מיט אזעלכע קרומע סימנים מוז זיין אז דער פראבלעם איז ערגעץ ביי דיר נישט ביי זיי ח"ו
יעצט וועל איך זיך באציען איינס איינס
א. דם איז טאקע נאר בלוט און אפילו ווען מ'ניצט בל' מושאל די לשון פאר מליצה ווי למשל די פסוק ודם ענב תשתה חמר א.ד.ג. וואסדי צד הדשוה איז אז עס איז ל' מליצה און נישט נארמאל גערעדט
נאך דערצו אפילו וועסט זיך פאר'עקש'נען אז עס קען יא מיינען בלוט אבער דאס איז נארק א רינערדיגע זאך נישט קיין ליחה וואס איז ריר אזוי ווי חז"ל זאגן אין נדה [נו:] ריר מתעגל ויוצא יצא דם שאינו מתעגל ויוצא אלא מטפטף ויוצא [דאס איז נישט ל' הגמ']
ב. דג איז נאר נאר א פיש אין גארנישט אנדערש אויסער ווען מ'רעדט פון א כלל פון אלע בע"ח אין ים אגדער [נאר דער אבן עזרא האט דער שפראך נידשט קיין שום אנדערע] ווען מען איז קלאר מסביר שפעטער ואוס מ'מיינט מ'זאל נישט א טעות האבן,
ג.דומה לדג מיינט ענליך צו א פיש במושכל ראשון קיינער האט נישט גע'חלומ'ט אז דומה לדשג קען מיינען א פיש אליין [וואס דו וועסט נאר אנרופען פיש] וואס איז ענליך צו א פיש[ ד"ה ענליך צו זיך] ביז ענק זענען אנגעקומען
ד. דער כס"מ דינגט זיך מיט דיר און ער איז גורס כעין התכלת און אסאך ראשדונים ברענגען אזוי פון רמב"ם און בכלל שיטתך איז דא א מחלו' רמב"ם -כעין הרקיע און גמ' -דומה לים
ה. שחור כדיו זאגסטו דאך גוט אז מעיקר הדין איז נאר כדיו היבש וואס דאס איז תכלית השחרות, איז וואס איז טייטש שחור כדיו....? אפיחלו ביי א דאורייתא איסור כרת איז קיינער נישט חושש אז שחור כדיו מיינט כדיו לח
ו. שקר אין יד רמ"ה זעט מען אזס דאס איז דער פשט עי' יד רמ"ה סנהדרין צא. חיד"א ווייס איך נישט פון וואס די רעדסט אפשר שועלסטו קלארערע אדרעסס רדב"ז זאגט קלרא אז היינט איז דאס נישט נוגע אבער אמאל איז דאס געוועהן כפשוטו לכאורה [שטיט נישט אנדערש]
ז. במושכל ראשון איז תכלת נגנז געווארן נאר פאר ע"ה וואס ווייסן נישט אז שטייט בפי' אין גמרא אז אמוראים האבן געהאט תכלת לאנג נאכן חורבן און לאנג נאכן שרייבן דערמ מדרש
ח. לידיעתך תכלת איז ניחשט טייטש בלוי ווי דער רמב"ם שרייבט אין פיה"מ מנחות ולאו כל גוון תכול בצמר נקרא תכלת אלא עין ידוע בלבד אין פון מיורעקס קען מען נישט מאכן תכלת נאר בלוי [איך האב געפרעגט כמה פון די גרויסע מפיצים פון מיורעקס וואס טוען זיי מיט די רמב"ם צו דען האבן זיי מברר געווען וועלכע קאליר ס'דארף זיין - די אלע בירור הגוון פון ענק איז נאר ווי טונקעל- ווי די ראדז'ינער האט געטון און געטראפן אנדערש ווי ער זאגט -ווייל פון מיורעקס קען מען נישט באקומען די זעלבע קאליר- ענטפערן זיי אלע אז ס'איז א טעות הדפוס אין רמב"ם ווי אזוי אזא לאנגע שטיקל רמב"ם פאלט אריין פארשטיי איך נישט ולכם הפתרונים]

א. אויך יוסופון רופט דעם ליחה פון דעם פורפורה בשם דם, אויך און נדה רופט זיך ליחה ירוקה ולבנה בשם דם נאר עס איז טהור, און רש״י שטייט נאר אז די דמים טהורים זענען נישט מטמא משום משרה ווייל זיי זענען נישט דומה לרוק, דאס מיינט אבער נישט אז דאס קען נישט הייסן דם אויב עס איז א ריר, אויך דער חוות יאיר און די אנדערע אחרונים וואס זאגן אז דער חילזון איז דער פורפורה האבן נישט געהאט קיין פראבלעם מיט דעם אז איז נישט ממש דם, און דער חוות יאיר רופט עס אויך דם כאטשיג ער זאגט אז סאיז פורפעל.
ב. אויך דער גר״א נישט נאר דער אבן עזרא זאגט אז כל שבים רופט זיך דג, און אזוי ברענגט דער לולאות תכלת פון כמה אלטע שפראכן וואס רופן חלזונות וכדומה דג, ממילא איז נישט מופרך אז דער רמבם רופט עס אויך דג.
ג.דומה לדג וואס שטייט אין די גמרא נישט, אבער און רמבם שטייט סתם דג נישט דומה לדג, און סדא אחרונים וואס זאגן פשט אין רמבם אז ער האט געלערנט פשט אין די גמרא דומה לדג אז ער לעבר אין וואסער ווי א פיש, נישט ווי רש״י אז תבנית דיוקנו כדג.
ד. נאר איינע פון די צוויי גרסות קענען זיין אמת, די מציאות קען נישט שטימען מיט אלע גרסות.
ה. ווייל ביי נדה שטייט בפירוש אז נאר כדיו היבש איז טמא, דאס מיינט אבער נישט אז דיו לח איז נישט שחור און נישט דיו.
ו. דער רדבז זאגט אז בזמן הבית פלעגט עס ארויף קומען אויפן יבשה בדרך נס, לכאורה דער רדבז איז חידוש אן א מקור, אויף דעם זאגט דער חיד״א אז דער מקור פון דעם רדבז איז דער עולה אחת לשבעים שנה.
ז. גערעכט אבער מה נעשה אז גרויסע גדולי ישראל האבן געטענט די טענה נאר זיי האבן שפעטער חוזר געווען, אזוי ווי דער ישועות מלכו און רבי חיים קנייבסקי.
ח. דער טעות איז קיין לאנגע שטיפל, נאר איין ווארט איז אנדערש, און דער רמבם רעדט פון דעם צביעה נישט פון דעם קאטליר, והא ראיה אז דער רמבם זאגט שאין לנו היום, אויב ער רעדט פון דעם קאליר און נישט פון דעם צביעה איז דאך יא דא היינט.

[אלד וויליאמסבורג]

ouch
די צייטונג, נישט דא אזא ספר מחנה דן, און דער ראדזינער ברענגט עס נישט.

[יידישע קהילות]

פלא'דיגע זאך, לעצטנס באמערק איך אסאך -נישט ברסלב'ע יידן - וואס גייען מיט תכלת.
עפעס נייעס אין די נושא?

[דממה דקה]

פלא'דיגע זאך, לעצטנס באמערק איך אסאך -נישט ברסלב'ע יידן - וואס גייען מיט תכלת.
עפעס נייעס אין די נושא?

viewtopic.php?f=21&t=40447

[יידישע קהילות]

שייכות?

[לעולם]

פלא'דיגע זאך, לעצטנס באמערק איך אסאך -נישט ברסלב'ע יידן - וואס גייען מיט תכלת.
עפעס נייעס אין די נושא?

#כוח היחיד

[ברוך ציג]

פלא'דיגע זאך, לעצטנס באמערק איך אסאך -נישט ברסלב'ע יידן - וואס גייען מיט תכלת.
עפעס נייעס אין די נושא?

זעט אויס אז הרב אייזיקאוויטש איז לעצטנס צו שטיל.
זייט איך כהאב אויסגעהערט זיין וויכוח מיט הרב אפל פארשטייעך נישט וויאזוי מקען גיין מיט דעי [קלא אילן] (תכלת)

[מצפים לישועה]

פלא'דיגע זאך, לעצטנס באמערק איך אסאך -נישט ברסלב'ע יידן - וואס גייען מיט תכלת.
עפעס נייעס אין די נושא?

זעט אויס אז הרב אייזיקאוויטש איז לעצטנס צו שטיל.
זייט איך כהאב אויסגעהערט זיין וויכוח מיט הרב אפל פארשטייעך נישט וויאזוי מקען גיין מיט דעי [קלא אילן] (תכלת)

זיין טענה איז אז מען פלעגט נישט נוצן די מיורקס פאר תכלת נאר פאר ארגמן, ווייל אויף תכלת האט מען געקענט נוצן קלא אילן וואס איז סאך ביליגער, די שאלה איז אויב אזוי וואס האט מען געדארפט דעם חילזון פאר תכלת און נישט געקענט נוצן דעם קלא אילן, בע״כ ווי דער רדב״ז זאגט אז אמאל האט מען נישט געקענט פארבן מיט קלא אילן אויף א אופן וואס סזאל זיך האלטן, נאר שפעטערע דורות האט מען אויסגעטראפן א וועג, און מיורקס איז דאך יא געווען א קאליר וואס האט זיך געהאלטן, נאר מיט ספציעלע קעמיקלס ווערט עס נשתנה אזוי ווי קלא אילן היינט.

נאך א שאלה, נאר לויט דעם ראבד איז ארגמן פורפעל, לויט אלע אנדערע ראשונים איז ארגמן רויט