נישט גע'חלום'ט אז דער גייט פשוט ווארטן אלעס זאל זיך איינשטילן און יעדער זאל מסיח דעת זיין פון דעם סוגיא, כדי צו קענען צוריק קומען ווידער כשב על... שוין נאכן אויפווייזן קליפ אין קלאר אז פון די תשובת חתם סופר איז די גרעסע ראיה קעגן דעם מהלך פונעם מהרי"ץ דושינסקי, קומט ער צוריק... און די האסט דאך מיר שוין מודה געווען - אין אישי - אז דאס איז א ראיה קעגן דיר.
און דורכגייענדיג דעם פייל וואס דארט איז ארויפגעשטעלט זע איך אז מען האלט ביי חוזר חוזר חזרה, און ס'איז ביי מיר קיין ספק נישט, אז דער שרייבער דערפון איז נישט קיין צווייטער ווי אונזער מאירים, כ'האב קיין שום צווייפל דערין, דארט איז פשוט איבערגע'חזר'ט דעם גאנצן אשכול... אפי' זאכן וואס ער האט שוין קלאר מודה געווען.
אבל כדי שלא יאמרו מדשתקו וכו', עמער זיך נעמען די טירחא נאכאמאל, און יא ענטפערן קעגן די דברי הבל פון יענעם שרייבער [כ'שרייב עס מיטן חשבון אז ס'איז אונזער מאירים, אויב נישט, בעט איך אים שוין איבער, און מיין אויסדריק מיינט נישט אים, און איך וועל שרייבן זיין "דברי טעות"].
בעצם יענער וויל בעיקר ארויסברענגן אז דער חת"ס האט נישט מתיר געווען צו טון א מלאכה "הרבה אחר שקיעת החמה", אבער וויבאלד אויף די נקודה איז ער גארנישט דארט מוסיף מער ווי אין די אשכול, פעלט נישט אויס צו אריינגיין דערין, בעיקר ווי כ'גיי זיך באצוען איז אויף די נקודה וואס דער האקט א טשייניק ווי כאילו דער חת"ס און אלע האבן געלערנט ווי דעם מהרי"ץ.
איין ווארט וועל איך יא דערמאנען, אז ער האט פשוט פארזען אז דאס וואס די "מנהג" פון חת"ס איז געווען צו צינדן א דריי פערטל שעה, אדער א שעה פארן צאה"כ, איז געווען טאקע נאר דאס, א "מנהג", אבער ע"פ הלכה האט דער חת"ס אויך געהאלטן אז מען מעג טון א מלאכה ביז ביה"ש ווי ער שרייבט אין תשובה, וואס לפי החת"ס איז דאס בערך 17 מינוט פאר צאה"כ, און טאקע דערפאר מאכט מען א ברית בו ביום ווי ער שרייבט אין תשובה [אגב, זעט אויס ער האט פארגעסן פון די סוף פון די תגובה...].
און בעצם דאס איז וואס כ'האב דיר שוין אמאל אפגעענטפערט - אין אישי - בנוגע וואס ער ברענגט דארט פונעם בעל באר שמואל מאונסדארף זצ"ל, און האסט נישט געהאט עפעס צום זאך צו זאגן דערויף, וז"ל: וואס כ'האב דיר דאן געשריבן. איינער קריגט זיך אז דער חת"ס האט מחמיר געווען צו מקבל שבת זיין פרי? נישט באגעגענט אזא זאך, יא קלאר דער חת"ס האט "מחמיר" געווען צו מקבל שבת זיין זייער פרי, אזוי ווי ער שרייבט אין יענעם סימן "והנה אנחנו כולנו במדינות אלו עושים במלאכה עש"ק עד קרוב לשעה או ג' רביע שעה קודם צאת הכוכבים", דאס הייסט זיי האבן שוין מקבל שבת געווען ביי בערך א שעה אדער 3/4 שעה פארן צאה"כ. און דאס איז וואס ווערט דארט ארויסגעברענגט אלץ חומרת החת"ס.
ווי שטייט אין יענעם מראי מקום וואס די צייכנסט צו וואס צאה"כ הייסט לויטן חת"ס? דארט שטייט צאה"כ לויטן בעל באר שמואל!
שוין לאמיר איבערלאזן דעם נקודה און גיין צום עיקר וואס איך קען נישט פארשטיין ווי מען וועט פראבירן צו לערנען די קרומסטע שייך, כדי צו אנקומען צום ציל פון רעכענען שקיעה לאחור...
לאמיר מעתיק זיין די ווערטער פונעם הייליגן חתם סופר אין די דערמאנטע תשובה: ועוד, דאעפ"י שאיני כדאי ח"ו להכריע במקום אלו הגדולים מ"מ דבריהם צע"ג, שכתבו ברוקח שם ובמרדכי שמשתשקע היינו תחלת השקיעה וזה הוא תחילת יציאת הכוכבים למעלה מעובי הרקיע למטה, ונמצא לדבריהם צאת הכוכבים הנאמר בכל מקום היינו תחלת יציאתם מעובי הרקיע למעלה במקום שאין עין שולט, ושביק תנא סימנא השקיעה הנראה לעין ויהיב סימנא ביציאת הכוכבים למעלה תחלת צאתם.
כ'דארף נישט שרייבן קיין איין ווארט מער, פון די קושיא פון חתם סופר זעט מען קלאר אז ער האט געהאלטן אז די שקיעה איז א מציאות וואס מען זעט און ווייסט פונקטליך ווען דאס איז, און באמת די גאנצע סיבה פארוואס די מהרי"ץ האט מחדש געווען זיין חידוש איז געווען טאקע ווייל ער האט נישט געוויסט ווען די שקיעה איז, ווי ער שרייבט עס קלאר וכלל דבריהם
"נראה" וכו', והשקיעה אינה מבוררת וכו', וע"כ עפי"ז צריכים להקדים או לאחר השקיעה וכו'.
וחוץ מזה האב איך דיר שוין אמאל אויסגערעכנט אחרונים וואס ברענגן דעם חתם סופר, וואס מען זעט קלאר אנדערש פונעם מהרי"ץ, סיי דעם
תשובת ריב"א סימן ט"ו ווי שוין געשריבן אמאל, און סיי פונעם
שו"ת קרן לדוד סי' ע"ט.
----
לאמיר זיך אבער נעמען צו זיינע כלומר'דיגע ראיות, ברענגט ער 3 פלעצער פונעם חתם סופר וואס פון דארט דארף מען ווי כאילו צו זען אז ער האט גערעכנט ווי די מהרי"ץ שקיעה לאחור.
א) אין מסכת פסחים (צג: בדפוס החדש) וז"ל בא"ד, ואי ס"ד מן המודיעים [דמתני'] הוא בחצות היום נמצא צריך להלוך ט"ו מיל עד השקיעה,
וקיי"ל דם נפסל בשקיעת החמה שהוא ב' שעות קודם הלילה עיין מ"ש רא"ש ובמרדכי ס"פ במה מדליקין, וא"כ כשיגיע לירושלים כבר עבר זמן עשייה.
פון די ווערטער אין בולד, דארף מען ווי כאילו צו זען, אז די שקיעה ווערט גערעכנט אויף צוריק, דהיינו די חתם סופר האט געהאלטן מען ווייסט נישט פונקטליך ווען די שקיעה איז, אויף דעם האט ער געגעבן א סימן 2 שעה פאר נאכט.
אבער דער וואס "לערנט" דעם שטיקל חת"ס פארשטייט באלד אז דאס איז בכלל נישט געווען זיין כוונה, נאר זיין כוונה איז געווען לאפוקי פון סוף שקיעה, דהיינו אז אפילו לויט ר"ת איז די דיני לילה אצל קדשים בתחילת שקיעה און נישט בסוף שקיעה, און דאס איז פשוט זיין כוונה דא, ער רעדט בכלל נישט דא ווי אזוי מען "רעכנט" שקיעה, סיי ווייל דאס קומט בכלל נישט אריין דא, און ס'נישט קיין שום סיבה פארוואס ער זאל עס דא ארויסברענגן, און סיי ווייל דאס דארף מען נישט רעכענען ס'איז א דבר ידוע, ער וויל דא ארויסברענגן לאפוקי פון סוף שקיעה [ווייל אויב גייסטו לערנען אז לויט ר"ת איז דם נפסל ערשט ביי סוף שקיעה, איז זיין ראיה נישט קיין ראיה, ווייל דאן איז נאכנישט עברה זמן עשייה].
----
ב) די צווייטע שטיקל חת"ס איז אין מסכת סוכה (לח.), באמת די תירוץ אויף די צווייטע איז די זעלבע תירוץ ווי אויפן פריערדיגן, אבער ליתר שאת לאמיר עס מעתיק זיין, וז"ל, וש"מ עוד דזמנו כל היום עד בין הערביים ופני יהושע נתקשה מאי קמ"ל ומאי ס"ד דלא לתכשר כל היום ולפע"ד צריכא רבא דבזבחים נ"ו ע"א ילפי' דם נפסל בשקיעת החמה ומאז הוה לילה לענין קדשי' וס' יראי' בהג"ה מרדכי ס"פ במה מדליקין ומביאו מג"א בשם ב"ח סי' רש"א סק"ט לילף מיני' אפי' לענין שבת וחלקו כל הפוסקים ופי' ר"ת שם בתוס' דוקא בבהמ"ק דינא הכי דכתי' תרי קראי ולא לענין שארי דיני תורה והנה לפ"ז יש לי ספק בלולב שבמקדש אי זמנו כל היום דומי' דלולב דבמדינה או איפכא
לולב במדינה אין זמנו אלא עד ב' שעות קודם הלילה כלולב שבמקדש כיון דתרווייהו בחד קרא כתיבי או נימא הא כדאיתא והא כדאיתא ועכ"פ קמ"ל משנתינו לולב בגבולי' זמנו כל היום עד בין הערביים ממש ובלשון המשנה הוא עד הלילה צאת הכוכבי'.
בקיצור נמרץ, ער וויל פארענטפערן דו קושיא פון פנ"י מאי קמ"ל פארוואס וואלט איך געהאט א הו"א אז ס'איז נישט גוט כל היום, זאגט ער אז וויבאלד לענין קדשים און ווי ר"ת זאגט דווקא בבהמ"ק איז ביים שקיעה שוין לילה, לכאורה וואלט מען געקענט טראכטן אז לולב דבמדינה איז אויך די זמן ביזן תחילת שקיעה כלולב שבמקדש, קמ"ל משנתינו דזמנו כל היום. בכל אופן איז קלאר אז וואס ער וויל מיט די ב' שעות קודם הלילה איז ארויסברענגן תחילת שקיעה לאפוקי מסוף שקיעה, דהיינו אז לפי סברא זו וואלט לולב במדינה נאר געווען די זמן ביז 2 שעה פאר נאכט, און נישט ביז נאכט. און ס'קומט ווידער נישט דא אריין ווי אזוי צו רעכענען ווען די שקיעה איז, ווייל די עצם שקיעה דארף מען בכלל נישט רעכענען.
----
ג) פון
דא ווי מען דארף כאילו צו זען אז ער רעכנט זיך נישט מיטן מציאות'דיגן נץ נאר ריקט די נץ לפי די עלוה"ש.
כ'בין עס מעתיק פשוט ווייל כ'ווייל באלד עס מפרש זיין און אויך וויבאלד ס'איז כנראה דא דארט עפעס א טעות הדפוס המוכיח וז"ל: (ג) וי"א עד ב' שעות קודם חצות. עמג"א שכ' דלהלבוש אין בין ב' הדיעות אלא דבר מועט, פחות מכמו רביעי' שעה, דמעה"ש עד (השקיעה) [הנץ] הוא כמו שעה ומחצה, ה' מילין, בחשבון דכל מיל ח"י מנוטין, ה' פעמים ח"י צ', שהוא שעה ומחצה, ועי' א' זוטא שגם להלבוש יכול להיות כן דכל מיל ח"י מנוטין, והנה מסוף השקיעה עד צאת הככבים, הוא רביעית שעה בקרוב כמש"ל במג"א סי' רל"ג ססק"ג, נמצא דלהלבוש בצרי לי' לכל יום שעה וג' רביעית, שעה ומחצה בבקר, ורבע שעה בערב, מעתה צא וחשוב ותראה שאין בין ב' הדיעות אלא רביעית שעה בקירוב, לאפוקי ממ"ש מג"א בתחלה דרך משל אם היום ט"ו כו' שיש ביניהם חצי שעה.
עד"מ, אם היום ט"ו שעות מע"ה עד צאת הככבים, תסיר ממנו שעה ומחצה בבקר, ורביע שעה בערב, ויהיה אז מהנץ עד סוף השקיעה י"ג שעה ורביע, וכשהי' ע"ה (אום 4 אוהר) וצ"ה (אום 7 אוהר) שהם ט"ו שעות, יהיה הנץ (אום 1/2 5 אוהר) שהוא חצי זעקש, וסוף השקיעה (3/4 על 7 אוהר), וחצות היום - חצי י"ג ורביע, יהיה ז' וחצי מנוטין, על (1) [12] אוהר, וב' שעות קודם יהי' ז' וחצי מנוטין על 11 אוהר. ולדיעה ראשונה, שליש היום של י"ג שעות ורביע, הוא ד' שעה וכ"ה מנוטין, ואם תחשבו שיעור זה מהנץ החמה שהוא אום הלבר זעקש, יהיו כָלים בנ"ה מנוטין על 10 אוהר, ולאידך דיעה הי' ז' וחצי מנוטין על 11 אוהר, נמצא שאין ביניהם אלא י"ב וחצי מנוטין. כתבתי זאת הואיל והתלמידים מזנדזין בדבר החשבון הלזה ודעתי להאריך בענינים אלו במק"א אם יעזרני ה' ויורני נפלאו' מתורתו:
איך פראביר נאך צו טרעפן דא עפעס א משמעות ווי מען רעכנט אויף צוריק, בשעת מען גייט דא בדרך משל בכלל נישט פון קיין אמת'ע זמנים, און ער איז דא מאריך פשוט כדי צו מסביר זיין די חילוק פון צוויי שיטות, זעט אויס עפעס א גמטריא האט ער דא געטראפן... ואפשר להדחות בדוחק אז ער האט געזען די חת"ס שרייבט "יהיה הנץ (אום 1/2 5 אוהר) שהוא חצי זעקש", משמע אז מען רעכנט פון די עלות, וואס דער חכם האט נישט געכאפט איז, אז דער חת"ס האט דא געוואלט גיין מיט א חשבון פון 15 שעה אינעם טאג פון די עלות ביזן צאת, בהכרח מוז ער זאגן דעם חשבון ווען די נץ איז ע"ד משל שעה וחצי נאכן חשבון פונעם עלות ווי מען האט אנגעהויבן אינעם משל. איך בין מכבד דעם חכם צו זאגן ווי אזוי די חת"ס זאל עס שרייבן אויב כו"ע וועט מודה זיין אז נץ און שקיעה קען מען נישט ריקן...
----
דאס איז מיטן חת"ס, כ'זע ער דערמאנט דארט דעם דרך החיים, ווי כאילו פון אים איז אויך משמע צו רעכענען לאחור, זע
דא [מיט די גאנצע המשך דערנאך] וואס כ'האב אים אפגעענטפערט, און די זעלבע זע
דא איבער די מסגרת וואס ער דערמאנט דארט און ער האט
מודה געווען דערצו.
דערנאך האט ער געמאכט אן החלטה... אז כמה וכמה אחרונים לא עלה על דעתם לאחר את צאת הכוכבים, פרעג מיר נישט ווי ער האט באקומען די קאנטאקט פון די מחבר מג"א עולת תמיד דעת תורה, אבער ער ווייס קלאר אז זיי האבן דאס קיינמאל נישט געטראכט אפצושטיפן די צאה"כ צו 72 מינוט נאכן שקיעה, נאר פארקערט, גאר מקדים צו זיין די שקיעה... און ממילא ווען זיי שרייבן די לשון "שזמן תוס' שבת הוא ע"ב מינוט", דאן מיינט עס בהחלט צו רעכענען אויף צוריק... און דאס דארף מען נאך פארענטפערן!? איזה חוכא וטלולא...
---
איידי דאתי לידן, לאמיר מסביר זיין וואס די חת"ס וויל דארט אין סי' תמ"ג.
די רמ"א ברענגט צוויי דיעות ביז ווען מען מעג עסן חמץ ער"פ, לויט די ערשטן דיעה מעג מען ביז שליש היום, און לויטן צווייטן דיעה ביז ב' שעות קודם חצות.
זאגט די מג"א דערויף, על דרך משל, אויב די טאג איז גרויס 15 שעה, לויטן ערשטן דיעה מעג מען עס ביז אנפאנג שעה ששית – דאס איז א דריטל פון טאג, און לויטן צווייטן דיעה וואס חצות וועט זיין ביי ז' שעה ומחצה, איז צוויי שעה פריער ה' שעה ומחצה, און די חילוק צווישן די צוויי דיעות איז חצי שעה.
זאג דערויף די מג"א אז דאס איז אויב מען רעכנט טאג פון עלוה"ש ביז צאה"כ, אבער די לבוש און ל"ח האלטן אז טאג איז נאר מהנץ עד "סוף" השקיעה, זאגט די מג"א לויט דעם איז נישטא צווישן די צוויי דיעות אין רמ"א נאר א דבר מועט.
זאגט די חת"ס אז די דבר מועט איז אביסל ווייניגער ווי א פערטל שעה, און דאס וויל דא די חת"ס מבאר זיין וואס די חשבון איז בדרך משל.
זאגט ער אזוי, לדוגמא אויב די טאג איז 15 שעה – ווי די מג"א האט גערעכנט – און לויטן לבוש רעכנט מען דאך טאג נאר פונעם נץ ביז סוף שקיעה, קומט אויס אז מען דארף אראפנעמען שעה ומחצה צופרי, און א פערטל שעה פארנאכט, קומט אויס די טאג באשטייט פון 13 שעה און א פערטל.
יעצט אויף למעשה אין זייגער, אויב רעכנט מען די 15 שעה אז די עלוה"ש איז 4'ע, און צאה"כ 7'ע, וועט די נץ זיין 5.30 און סוף שקיעה וועט זיין 6.45, חצות וועט זיין ביי האלב פון 13 שעה און א פערטל, וואס דאס איז 6:37:3, אויפן זייגער וועט עס אויסקומען צו 12:07:3.
קומט אויס לויטן צווייטן דיעה פון ב' שעות קודם חצות וועט עס זיין 10:07:3, און לויטן ערשטן דיעה וועט עס זיין א דריטל פון 13 שעה און א פערטל, וואס דאס איז 4 שעה מיט 25 מינוט, לייג דאס צו צום נץ וואס איז געווען 5.30, קומט עס אויס 9.55, און וויבאלד לויטן צווייטן דיעה איז עס געווען 7 א האלב מינוט נאך 10, קומט אויס די חילוק צווישן די צוויי דיעות איז 12.5 מינוט.
(פרעג איך דיר, איז נאך יעצט דא אפילו א הוה אמינא פון א ראיה פון דעם חת"ס ווי אזוי צו רעכענען נץ/שקיעה?)
---
ולהוי ידועה, ערווארט נישט פון מיר צו אריינגיין אין א טענה'ריי נאכאמאל, ווייל כ'האב שוין זיך איבערצייגט אז מיט דיר פירט עס אין ערגעץ נישט, ראשית, צוליב וועסט דרייען מיט פרישע זאכן, כדי נישט צו מודה זיין על האמת, אויף וואס מען האט שוין געשריבן, און ווען ס'וועט קומען צו א פוינט וואס קענסט שוין נישט דרייען, און וועסט מודה זיין, קענסטו נאכן מודה זיין צוריק קומען מיט א פרישקייט אנהייבן פון אנהייב...