פר בן בקר האט געשריבן:עס איז דא א מורא'דיגע בילד פון די גאלאנטא רב אנקומענדיג אין אושוויץ ביום פטירתו. די דייטשן ימ"ש האבן געזען אז ער האט א הדרת פנים האבן זיי געהייסן אז מ'זאל דאס אפמאלן, און דער גוי וואס האט דאס אפגעמאלט האט דאס יארן שפעטער איבערגעגעבן. איך האב עס אמאל געזען קען איינער דאס ברענגען?
נחמן נתן האט געשריבן:דאס ספעציעלקייט פונעם גאלאנטער רב זי"ע איז געווען, די געוואלדיגע מזיגה נפלאה פון דרך החתם סופר און דרך הבעש"ט, ויחדיו היו תמים.
געווען פון א אשכנז'ישער שטוב, שטארק אנגעהאלטן מנהגי אשכנז, אבער געווען א פלאם פייערדיגער "חסידישער רבי", דבוק אין אלע פריערדיגע צדיקים תלמידי הבעש"ט זי"ע, און די תלמידים ארום גענומען ווי חסידים.
די גאלאנטע תלמידים פלעגן רעדן מיט אזא מין השתוקקות פון זייער רבי'ן אויף א מורא'דיגע פארנעם. מיט בכיות פון התרגשות בלויז ביים דערמאנען זיין הייליג נאמען. זכר צדיק וקדוש לברכה.
א רב האט אים אמאל געפרעגט ווען ער רוהט זיך אפ זאגנדיג אז א רב ארבעט א גאנצע וואך און רוהט זיך אפ שבת, א רבי רוהט א גאנצע וואך און ארבעט אריין אום שבת אבער ער איז דאך א רב און א רבי
פר בן בקר האט געשריבן:עס איז דא א מורא'דיגע בילד פון די גאלאנטא רב אנקומענדיג אין אושוויץ ביום פטירתו. די דייטשן ימ"ש האבן געזען אז ער האט א הדרת פנים האבן זיי געהייסן אז מ'זאל דאס אפמאלן, און דער גוי וואס האט דאס אפגעמאלט האט דאס יארן שפעטער איבערגעגעבן. איך האב עס אמאל געזען קען איינער דאס ברענגען?
הענדימען האט געשריבן:די בילד איז מיט א שטריימל. איך האב עס געזען ביי אן אייניקל
ווי וואונדערליך ס'הערט זיך, האב איך יעצט נאכגעקוקט, אין געזען אז כ"'ו סיון תש"ד - וואס אין דעם טאג איז ער אומגעקומען עקדה"ש - איז יענע יאר אויסגעפאלן בעצם יום השב"ק (פרשת שלח), זעט זיך אויס אז די אידן זענען געקומען מלובש בבגדי שב"ק... (אינטערעסאנט איז נאר: אז די וועג קיין אושוויץ האט עפי"ר האט גענומען עטליכע טעג, ד.מ. אז זיי זענען שוין ארויסגעפארן אינמיטן די וואך, ס'קען אבער זיין אז ער האט געוואוסט ווי לאנג די וועג נעמט, און ער האט אויסגערעכענט אז מ'גייט אנקומען ביום השבת, אדער אז ער האט זיך אנגעטון בבגדי שב"ק לכבוד די מצוה פון קידוש ה')
הענדימען האט געשריבן:די בילד איז מיט א שטריימל. איך האב עס געזען ביי אן אייניקל
ווי וואונדערליך ס'הערט זיך, האב איך יעצט נאכגעקוקט, אין געזען אז כ"'ו סיון תש"ד - וואס אין דעם טאג איז ער אומגעקומען עקדה"ש - איז יענע יאר אויסגעפאלן בעצם יום השב"ק (פרשת שלח), זעט זיך אויס אז די אידן זענען געקומען מלובש בבגדי שב"ק... (אינטערעסאנט איז נאר: אז די וועג קיין אושוויץ האט עפי"ר האט גענומען עטליכע טעג, ד.מ. אז זיי זענען שוין ארויסגעפארן אינמיטן די וואך, ס'קען אבער זיין אז ער האט געוואוסט ווי לאנג די וועג נעמט, און ער האט אויסגערעכענט אז מ'גייט אנקומען ביום השבת, אדער אז ער האט זיך אנגעטון בבגדי שב"ק לכבוד די מצוה פון קידוש ה')
הענדימען האט געשריבן:די בילד איז מיט א שטריימל. איך האב עס געזען ביי אן אייניקל
ווי וואונדערליך ס'הערט זיך, האב איך יעצט נאכגעקוקט, אין געזען אז כ"'ו סיון תש"ד - וואס אין דעם טאג איז ער אומגעקומען עקדה"ש - איז יענע יאר אויסגעפאלן בעצם יום השב"ק (פרשת שלח), זעט זיך אויס אז די אידן זענען געקומען מלובש בבגדי שב"ק... (אינטערעסאנט איז נאר: אז די וועג קיין אושוויץ האט עפי"ר האט גענומען עטליכע טעג, ד.מ. אז זיי זענען שוין ארויסגעפארן אינמיטן די וואך, ס'קען אבער זיין אז ער האט געוואוסט ווי לאנג די וועג נעמט, און ער האט אויסגערעכענט אז מ'גייט אנקומען ביום השבת, אדער אז ער האט זיך אנגעטון בבגדי שב"ק לכבוד די מצוה פון קידוש ה')
אסאך מעשיות איז דא וואס מענטשן האבן געוואוסט וואו זיי גייען און האבן אראפגעשפרינגען
דוקא פוילישע ווייל זיי האבן שוין גיט געקענט די נאציס פון די געטא , אבער די אונגארישע וואס האבן זיי שוין געוויסט? ווען זיי ווייסן ווען עפעס וואלטן זיי בכלל נישט געגאנגען צו די באנען
אסאך מעשיות איז דא וואס מענטשן האבן געוואוסט וואו זיי גייען און האבן אראפגעשפרינגען
דוקא פוילישע ווייל זיי האבן שוין גיט געקענט די נאציס פון די געטא , אבער די אונגארישע וואס האבן זיי שוין געוויסט? ווען זיי ווייסן ווען עפעס וואלטן זיי בכלל נישט געגאנגען צו די באנען
איך זעה אז דו ביסט טאקע 'פיינע נייעס' אונז זיץ מיר זיך אזוי רואיג און אונזער אפיס דא אינעם גאלדענעם אמעריקא, און אונז טראכט מיר... וואס? משוגעים...? פארוואס האבן זיי זיך געלאזט...??? איך וואלט מיר קיינמאל נישט געלאזט...! געהערט אזאנס..... זיי וועלן מיר הייסן.. איינטיילן.... מיין טייער פריינד: איך האב פאר דיר נישט אזאלעכע 'פיינע נייעס'. די אידן האבן א חלק דערפון יא געוואוסט ווי מ'גייט, און פיין האבן זיי געוואוסט.. (טאקע א גרעסערע חלק אפשר נישט, אבער א חלק האט פיין געוויסט ווי מ'גייט, און עכ"פ מזלם חזי..) נאר וואס דען? ס'איז געווען א גזירה מן השמים. זיי האבן שוין געהאלטן דאן נאך געפערליכע דערנידערונגען און גזירות א.א.וו. זיי האבן ניטאמאל געקענט חלומ'ען פון זיך קעגן שטעלן ווייל ס'איז געווען אחת דתו למהמית פוק חזו מה עלתה ביהודי ווארשא וואס האבן געמאכט א ווידערשטאנד, כולם עלו על מוקדה רח"ל דארט אינעם געטא הי"ד די איינציגסטע אידן וואס האבן מצליח געווען, זענען געווען די וואס האבן געהאט די מיטארבעט פון די גויאישע שכינים און ממשלה (כדוגמא אין דענמארק) און אזוי אויך יחידים יעדער אויף זיין שטייגער, אבער אויף א רבים הערט זיך שווער די קשיא: "פארוואס זענען זיי געגאנגען"...?
אסאך מעשיות איז דא וואס מענטשן האבן געוואוסט וואו זיי גייען און האבן אראפגעשפרינגען
דוקא פוילישע ווייל זיי האבן שוין גיט געקענט די נאציס פון די געטא , אבער די אונגארישע וואס האבן זיי שוין געוויסט? ווען זיי ווייסן ווען עפעס וואלטן זיי בכלל נישט געגאנגען צו די באנען
איך זעה אז דו ביסט טאקע 'פיינע נייעס' אונז זיץ מיר זיך אזוי רואיג און אונזער אפיס דא אינעם גאלדענעם אמעריקא, און אונז טראכט מיר... וואס? משוגעים...? פארוואס האבן זיי זיך געלאזט...??? איך וואלט מיר קיינמאל נישט געלאזט...! געהערט אזאנס..... זיי וועלן מיר הייסן.. איינטיילן.... מיין טייער פריינד: איך האב פאר דיר נישט אזאלעכע 'פיינע נייעס'. די אידן האבן א חלק דערפון יא געוואוסט ווי מ'גייט, און פיין האבן זיי געוואוסט.. (טאקע א גרעסערע חלק אפשר נישט, אבער א חלק האט פיין געוויסט ווי מ'גייט, און עכ"פ מזלם חזי..) נאר וואס דען? ס'איז געווען א גזירה מן השמים. זיי האבן שוין געהאלטן דאן נאך געפערליכע דערנידערונגען און גזירות א.א.וו. זיי האבן ניטאמאל געקענט חלומ'ען פון זיך קעגן שטעלן ווייל ס'איז געווען אחת דתו למהמית פוק חזו מה עלתה ביהודי ווארשא וואס האבן געמאכט א ווידערשטאנד, כולם עלו על מוקדה רח"ל דארט אינעם געטא הי"ד די איינציגסטע אידן וואס האבן מצליח געווען, זענען געווען די וואס האבן געהאט די מיטארבעט פון די גויאישע שכינים און ממשלה (כדוגמא אין דענמארק) און אזוי אויך יחידים יעדער אויף זיין שטייגער, אבער אויף א רבים הערט זיך שווער די קשיא: "פארוואס זענען זיי געגאנגען"...?
ניין איך זאג נישט אזוי איך פארשטיי זיי אינגאנצן זיי האבן נישט געהאט קיין צייט , א טאג נאכדעם וואס די דייטשן ימ"ש זענען אריינגעקימען אין די שטעט אין אונגארן זענען שוין געווען דעפארטירונגען זיי האבן נישט געהאט צייט צו טראכטן. די שאלה איז אביסל פארוואס זענען זיי נישט אנטלאפן באצייטענס זיי האבן געהאט א פאר יאר צייט צו אנטלויפן . די תירוץ איז אז מען האט נישט געגלייבט! ליידער ס'געווען א גזירה