האלוקים עשה את האדם ישר - קאפטאליזם vs. סאציאליזם

[גרשון]

דו גייסט אנקומען צו פלעצער ווי די קאפ וועט דיר וויי טוען פון טראכן שטארק, און שפאצירן אויף א דינע שטריק.

מיי פעיוואריט...

[פיק ניק]

@יוד אלף און @פיק ניק, כ'פריי מיך אז מ'קען דא רעדן ווי נארמאלע מענטשן און זיך האלטן צו א נקודה, אבער כ'בעט צו איבערטראכטן טיף און געלאסן וואס איך שרייב איבער הסכמת העולם. ס'איז זייער טיף, און מ'דארף שטארק טראכטן און זיך קאנצעטרירן דערין צו עס פארשטיין על בוריו. אבער דאס איז למעשה דער אמת וואס מ'קען נישט זאגן אנדערש.

איךפארשטיי עס צו גוט ביטע ליין וואס איך האב דיך געבעטן.

[פיק ניק]

ווען איך זאג אז ס'מאכט נישט קיין סענס מיין איך צו זאגן אז סמאכט נישט קיין סענס אז איך מיט יוד אלף זאלן קענען צוזאמען אפמאכן אז דיין געלט איז נישט דיינס און עס קומען אויפפיקן

[פיק ניק]

זאת ועוד, לאגיק איז אויך הסכמת בני אדם, איך מיט יוד אלף האבן אפגעמאכט צו טוישן לאגיק אזוי אז דיין לאגיק פון סאושל קאנסטראקט זאל נישט שטימען, אקעי?

[יוד אלף]

ניצט מיר פאר די נמשל?

[חתם סופר'ניק]

גרשון, ווער זאגט אז מען קען בכלל מסכים זיין?
וויאזוי קען מען מסכים זיין אז עס איז דא א בעסערע סיסטעם?
און וואס גייט זיין די מעסטער צו בעסער?

ווי אויך, קענען מענטשן מסכים זיין אז ליגענט איז נישט קיין פראבלעם, איך מיין ס"ה איז דא אן הסכמה ביי די מענטשהייט אז אמת איז בעסער ווי ליגענט, לעט טשעינדזש איט, (אסאך מחלוקת וועלן אוועק פאלן)

כפרוביר אויסצוגעפינען וואס איז געווען די חטא פון סדום ועמורה (ששש.... פון נאצי דיטשלאנד...)


ווען די רמב"ם זאגט אז די דורות נענטער צו אברהם אבינו זענען געווען מער חשוב און נכבד.. פארוואס? ווייל זיי זענען געווען נענטער צו עפעס א געוויסע סארט מיינדסעט?

[חתם סופר'ניק]

גרשון, ווער זאגט אז מען קען בכלל מסכים זיין?
וויאזוי קען מען מסכים זיין אז עס איז דא א בעסערע סיסטעם?
און וואס גייט זיין די מעסטער צו בעסער?

ווי אויך, קענען מענטשן מסכים זיין אז ליגענט איז נישט קיין פראבלעם, איך מיין ס"ה איז דא אן הסכמה ביי די מענטשהייט אז אמת איז בעסער ווי ליגענט, לעט טשעינדזש איט, (אסאך מחלוקת וועלן אוועק פאלן)

גראדע אין די מזרח לענדער (טשיינע אינדיע) איז ליגנט און גניבה בכלל נישט קיין עוולה, ווען ער קאלט מיר פאר מיין קרעדיט קארד איז עס נישט מער ווי א ביזנעס פרואוו..

[גרשון]

ווען איך זאג אז ס'מאכט נישט קיין סענס מיין איך צו זאגן אז סמאכט נישט קיין סענס אז איך מיט יוד אלף זאלן קענען צוזאמען אפמאכן אז דיין געלט איז נישט דיינס און עס קומען אויפפיקן

אפשר פרוביר צו רעדן קלארער, ווייל נישט אלעס פארשטיי איך.

כ'ווייס נישט וואס ס'מיינט סאושעל קאנטראקט. כ'האב געליינט יענע תגובה, כ'שטים צו אז די סברא וואס דו ברענגסט פונעם יענעם ריכטער איז נישט אויסגעהאלטן (הגם מ'קען אפשר אויפברענגען אנדערע סברות). איך רוף עס מיט א מער פשוט'ן נאמען: פאלשע סברא. אנערקענען א מציאות איז נישט דיסקרימינאציע.

צום ענין, דארפסט מסביר זיין פארוואס ס'מאכט נישט קיין סענס. איך האלט אז ס'מאכט יא -- טעארעטיש, פארשטייט זיך, נישט אויף למעשה. אויב רוב קלוגע מענטשן מיט אויפריכטיגע כוונות האלטן אז ס'איז לטובת העולם, דאן מעגן זיי אוועקשטעלן אז דאס זאל זיין דער סיסטעם. אפשר ערקלערסטו מיר, וואס איז דאס אנדערש ווי שטייערן וואס א רעגירונג מעג ארויפצווינגען?

אגב, ווי כ'האב שוין אויבן געשריבן זוכט נישט סאציאליזם אוועקצונעמען נכסים. זיי האלטן בלויז מ'זאל נישט ערלויבן יחידים צו טון ביזנעס און פארדינען נאך געלט דורך נכסים וואס זיי פארמאגן.

[פיק ניק]

ניצט מיר פאר די נמשל?

נאטינג פערסענאל

[גרשון]

אגב, די נקודה אז מענטשן קענען מסכים זיין אויף א סיסטעם וואס "באקריוודעט" יחידים טרעפן מיר אויך אין גמרא, "על מנת כן הנחיל יהושע את הארץ," "הפקר בית דין הפקר," "דינא דמלכותא דינא," אד"ג. און אויב מ'קען דאס זאגן ביי אידן, וועלכע פארמאגן א תורה וואס אנערקענט פאקטיש זייער בעלות איבער זייערע נכסים, קען מען דאס אוודאי זאגן ביי גוים, וואס דער גאנצער מושג פון בעלות איז בלויז א הסכם צוליב יישוב העולם.

[חתם סופר'ניק]

פארוואס ס'גייט נאר ביז'ן אמעריקאנעם גרעניץ? און פארוואס גייט דעמאקראטיע און שטים רעכטן בלויז ביז'ן גרעניץ? ס'זענען גראדע דא היינט עקסטרעמיסטן וואס האלטן אז מ'דארף מאכן די גאנצע וועלט פאר איין גרויס לאנד, און אין טעאריע בין איך מסכים מיט זיי. אבער ביזדערווייל איז עס נישט עפעס וואס קען פאסירן אין רעאליטעט, צוליב פארשידענע סיבות.

דאס קומט אויך פון סאושל קאנסטראקט.

סטיווען פינקער שרייבט אין זיין נייע בוך "אלס א אמעריקאנע סיטיזסין האב איך רחמנות אויף די אלע וואס פארלירן דשאבס צוליב גלאבעליזים, אבער אלס א סיטיזין פון די וועלט בין איך צופרידן דערמיט" די פראבלעם איז אבער אז פינקער איז נישט קיין סיטעזין פון די וועלט. אין מיינע אויגן איז ער דומה צו איינער וואס זאגט, "אלס א מאן פון מיין ווייב טוט עס מיר וויי ווען איך בין מזנה, אבער אלס א מאן פון די וועלט האלט איך אז איך טו א גוטע זאך"

דו האסט אנגערירט זייער זייער א שטארקע און אמת'דיגע נקודה.

די מציאות איז אז די נפש האדם האט א סטרוקטור וויאזוי דער אויבערשטער האט עס איינגעשטעלט, און די פראבלעם דערמיט איז אזויווי יעדע דבר רוחני, מקען עס נישט שפירן און מקען עס נישט זעהן.

די זעלבע וואס ווילן פארלייקענען מציאות השם ווייל מקען עס נישט זעהן אט די זעלביגע זוכן צו פארלייקענען די נפש האדם אויכעט מכח די זעלבע טעם.
אבער די איראניע איז אז זיי קומען אויכעט מיט אנדערע אומזעהבארע ווירדן און פרובירן עס ארויפציצווינגען אויף די מענטשהייט... (מזאגט נאך פון צדיקים אז אמונה איז מושרש בטבע האדם)

די א"ג צוריקגעשטאנענע קולטור פון די מיטל מזרח פון טערעטאריע/שבטים/משפחה/שבט עלטסטער/ וכו' דאס איז "אונזער" קולטור וואס מיר באגעגענען אין נ"ך איין מאל און נאך אמאל, אין מיינע אויגן צו אנקוקן די תנ"ך קולטור מיט איין ברעקל צוריקגעשטאנען איז אויסדריקליכע כפירה בכל הקודש לנו.

עס צו מאכן קורץ, קיינער האט נישט קיין געפיל צו די גאנצע מענטשהייט אויף די זעלבע מדריגה, עס איז אזויווי א כוואליע, די ווייב, די קינדער, די עלטערן, די געשוויסטער, די משפחה, די קהילה, די שטאט, די לאנד וכו'.
דאס איז א פאקט, און אני הקטן גיי מיטן כלל "והאלוקים עשה את האדם ישר", מן יימר סאיז אן עוולה? נישט יעדע פאקט איז אן עוולה!

כדי צו זיין חתונה געהאט מוז זיין א ליבשאפט, האט דער אויבערשטער אריינגעלייגט אין די נאטור די חן האשה על בעלה, די קינדער דארפן אויפוואקסן קעיר-גענומען און געזונט, האט דער אויבערשטער אריינגעלייגט אין די בריאה דעם כרחם אב על בנים, וכן הלאה.
פאטריאטיזעם איז א קריטיש וויכטיגע ספייס אין די בריאה, אנדערשווייז איז נישטא קיין סוקסעס פאר אזא לאנד!!
און מצות צדקה יוכיח, צדקה גיבט לקרוב קרוב קודם!! און אזוי איז מיט ירושה וכו'

בקיצור, די קאלידזש קעפ ניצן מאטעמאטישע נאמבערס צו אפלייקענען א בריאה וואס עס עקזיסטירט און מקען רעדן צו דעם, דאס איז דער נפש האדם, דא איז געווען די לאך פון קאמוניזעם און דאס איז די לאך פון די גאנצע סאציאליסטישע מיינדסעט,
מנעמט דעם געזונטן נפש האדם און מפארלייקנט עס, און ווען מקען שוין נישט שרייט מען אז דער יעניגער איז פשוט א חלק פון די שלעכטס (סטאלינס ווערסיע פון ריינע ראסע..)
ונקוט האי כללא בידך, אויב צופיל מענטשן וועלן מוזן עווענטועל אנגעקלאגט ווערן (אויב וועט נאך זיין דעמאלט א קארט סיסטעם..) אין פארברעכנס צוליב דיין מיינדסעט איז עפעס מיט דיר שרעקעדיג ראנג!

און צום לעצט, די ר"ן אין די דרשות זאגט אז די חטא פון די דור הפלגה איז געווען פשוט דאס אז זיי האבן געוואלט מאכן די גאנצע מענטשהייט אלץ איינס, איין שפראך און איין לאנד, און דער אויבערשטער האט עס צוקראכט און צובראכן, איז דאס וואס ענק טשעלענדזשן?

[פיק ניק]

גאר גאר גוט ארויסגעברענגט

[סאציאליסט]

פארוואס ס'גייט נאר ביז'ן אמעריקאנעם גרעניץ? און פארוואס גייט דעמאקראטיע און שטים רעכטן בלויז ביז'ן גרעניץ? ס'זענען גראדע דא היינט עקסטרעמיסטן וואס האלטן אז מ'דארף מאכן די גאנצע וועלט פאר איין גרויס לאנד, און אין טעאריע בין איך מסכים מיט זיי. אבער ביזדערווייל איז עס נישט עפעס וואס קען פאסירן אין רעאליטעט, צוליב פארשידענע סיבות.

דאס קומט אויך פון סאושל קאנסטראקט.

סטיווען פינקער שרייבט אין זיין נייע בוך "אלס א אמעריקאנע סיטיזסין האב איך רחמנות אויף די אלע וואס פארלירן דשאבס צוליב גלאבעליזים, אבער אלס א סיטיזין פון די וועלט בין איך צופרידן דערמיט" די פראבלעם איז אבער אז פינקער איז נישט קיין סיטעזין פון די וועלט. אין מיינע אויגן איז ער דומה צו איינער וואס זאגט, "אלס א מאן פון מיין ווייב טוט עס מיר וויי ווען איך בין מזנה, אבער אלס א מאן פון די וועלט האלט איך אז איך טו א גוטע זאך"

אין מיינע אויגן איז עס דומה צו איינער וואס זאגט "אלס מאן טוט עס מיר וויי ווען איך געב איבער פאר די אויטאריטעטן אז מיין ווייב אז א סיריעל קילער, אבער אלס מענטש האלט איך אז איך טו א גוטע זאך".

[פיק ניק]

@סאציאליסט כהאב הנאה פון וויאזוי דו טראכסט, כמיין די ענין איז טיפער ווי דו מיינסט איך האלט אינמיטן שרייבן א דרעפט פון א נייע אשכול וועגן סאושל קאנסטראקט אדער ווי גרשון האט עס ליב צו רופן הסכמת בני אדם.

[גרשון]

פארוואס ס'גייט נאר ביז'ן אמעריקאנעם גרעניץ? און פארוואס גייט דעמאקראטיע און שטים רעכטן בלויז ביז'ן גרעניץ? ס'זענען גראדע דא היינט עקסטרעמיסטן וואס האלטן אז מ'דארף מאכן די גאנצע וועלט פאר איין גרויס לאנד, און אין טעאריע בין איך מסכים מיט זיי. אבער ביזדערווייל איז עס נישט עפעס וואס קען פאסירן אין רעאליטעט, צוליב פארשידענע סיבות.

דאס קומט אויך פון סאושל קאנסטראקט.

סטיווען פינקער שרייבט אין זיין נייע בוך "אלס א אמעריקאנע סיטיזסין האב איך רחמנות אויף די אלע וואס פארלירן דשאבס צוליב גלאבעליזים, אבער אלס א סיטיזין פון די וועלט בין איך צופרידן דערמיט" די פראבלעם איז אבער אז פינקער איז נישט קיין סיטעזין פון די וועלט. אין מיינע אויגן איז ער דומה צו איינער וואס זאגט, "אלס א מאן פון מיין ווייב טוט עס מיר וויי ווען איך בין מזנה, אבער אלס א מאן פון די וועלט האלט איך אז איך טו א גוטע זאך"

אין מיינע אויגן איז עס דומה צו איינער וואס זאגט "אלס מאן טוט עס מיר וויי ווען איך געב איבער פאר די אויטאריטעטן אז מיין ווייב אז א סיריעל קילער, אבער אלס מענטש האלט איך אז איך טו א גוטע זאך".

ס'איז גוט ארויסגעברענגט די נקודה זיינע, הגם ס'איז אוודאי נישט דומה. היינט צוטאגס מוז מען זיין א שטיקל פאטריאט, ווייל די וועלט איז נאכנישט גרייט פאר פולקאמע גלאבאליזאציע, ס'קען לכאורה נישט ארבעטן.

@חתם סופר'ניק, קיינער האלט נישט אז מ'דארף ליב האבן א פרעמדן פונקט ווי א קרוב. די וואס האלטן אנדערש ווי דיר איז ווייל זיי האלטן נישט אז נאציאנאלער פאטריאטיזם איז משל דומה לנמשל; זיי האלטן אז ס'דארף בכלל נישט זיין קיין לענדער. כ'האב שוין געשריבן אויבן אז איך האלט ווי זיי אין טעאריע אבער נישט אויף למעשה, אזוי ווי ישעיה הנביא זאגט פאר, וְכִתְּתוּ חַרְבוֹתָם לְאִתִּים וַחֲנִיתוֹתֵיהֶם לְמַזְמֵרוֹת לֹא יִשָּׂא גוֹי אֶל גּוֹי חֶרֶב וְלֹא יִלְמְדוּ עוֹד מִלְחָמָה. (דאס מוז נישט מיינען א גלאבאלע עקאנאמיע, אבער יא אן ענדע צו נאציאנאליזם.)

[דייקן]

א גוטן מורי ורבותי.
איך פאל אריין דא ווי א יון אין סוכה, איך בין אויך נייגעריג וואס איז די מהות המחלוקת צווישן דעמאקראטען און רעפאבליקענס, ד. ה. וואס איז די פינטעלע אין וואס זיי דינגען זיך אין, אבער אין אלע אשכולות ווי מ'רעדט דערוועגען גייט עס צו בדר"כ כאילו די ליינער קען שוין כאטש אשטיקל, און עס זעהט כמעט אויס אזויווי ביי די אימפיטשמענט פראצעס וואס איך האב נישט געהאט קיין אהנונג (און איך האב נאך אלץ נישט) וואס גייט פאר, כאטש איך בין געווען נייגעריג צו וויסען, היות אז די אשכולות זענען געפארען אויף אן אופן אז איינער וואס איז נישט געווען גוט אויסגעקאכט וואס ס'טוט זיך האט נישט געטראפען זיינע הענט און פיס דארטען, איז ממילא וויל איך אז איינער וואס ווייסט קלאר די מהות המחלוקת זאל עס ביטע אראפשרייבען דא אין קורצן, און אפשר וועט מען זוכה זיין צו הערען מיין דעת תיירא אין דער סוגיא...

די פרטיות'דיגע מחלוקת'ן צווישן זיי אין למעשה'דיגע ציורים קען איך אביסל, און פארשטייט זיך אז אין יעדער ציור וואס איך האב א דיעה אין דעם, איז עס לויט וואס איך האלט איז ריכטיג אין יענער שאלה, און נישט לויט וועלכע פארטיי שטייט דערונטער אד"ג [א דוגמא לדבר, און דוקא א קיצוני'שער, איז, אז עטליכע האבען גרויסע טענות אויף דעם וואס מען האט געצווינגען א בעקעריי צו פארקויפען א קעיק פאר א אסור'דיגע חתונה, אבער איך זאג אז טאמער וועט מען ערלויבען פאר יענער נישט צו פארקויפען די קעיק, איז די נעקסטע זאך א געמישטע חתונה (ד. ה. די חתן און כלה פון אנדערע רעליגיעס), און דערנאך פאר א קירכע, און דאן פאר א שוהל, און דאן פאר א איד. איך האב דוקא אנגעכאפט דער משל, צו ווייזען אז כאטש אז בדר"כ וועל איך האלטען ווי די אנדערע זייט, אבער ווי ס'זעהט מיר אויס אז די לינקע זענען גערעכט וועל איך זיי געבען גערעכט].

אבער אין די מהות פון זייערע אידאלאגיע האב איך נישט קיין גרויסע אהנונג, איז טאמער איינער קען עס אפשרייבען אין קורצן, כאילו איך בין געווען ביז יעצט אויף די לבנה, וואלט איך עם דאנקבאר געווען.

[גרשון]

מיין תגובה פון יענעם אשכול. ס'זענען דא דארט נאך גוטע תגובות

[פיק ניק]

די פרטיות'דיגע מחלוקת'ן צווישן זיי אין למעשה'דיגע ציורים קען איך אביסל, און פארשטייט זיך אז אין יעדער ציור וואס איך האב א דיעה אין דעם, איז עס לויט וואס איך האלט איז ריכטיג אין יענער שאלה, און נישט לויט וועלכע פארטיי שטייט דערונטער אד"ג [א דוגמא לדבר, און דוקא א קיצוני'שער, איז, אז עטליכע האבען גרויסע טענות אויף דעם וואס מען האט געצווינגען א בעקעריי צו פארקויפען א קעיק פאר א אסור'דיגע חתונה, אבער איך זאג אז טאמער וועט מען ערלויבען פאר יענער נישט צו פארקויפען די קעיק, איז די נעקסטע זאך א געמישטע חתונה (ד. ה. די חתן און כלה פון אנדערע רעליגיעס), און דערנאך פאר א קירכע, און דאן פאר א שוהל, און דאן פאר א איד. איך האב דוקא אנגעכאפט דער משל, צו ווייזען אז כאטש אז בדר"כ וועל איך האלטען ווי די אנדערע זייט, אבער ווי ס'זעהט מיר אויס אז די לינקע זענען גערעכט וועל איך זיי געבען גערעכט].

נישט פארשטאנען, געווענדליך ביסטו מיט די רעכטע און דא מיט די לינקע אדער פארקערט?

[דייקן]

מיין תגובה פון יענעם אשכול. ס'זענען דא דארט נאך גוטע תגובות

א דאנק.
איך וועל נישט דורכגיין 11-12 בלעטער צו טרעפען איינציגע תגובות וואס זענען צום פוינט.
איז בקיצור שרייבסטו אז די רעכטע האלטען זיך מער מיט טראדיציע ווי די לינקע, פארשטיי איך נישט, אלע זענען דאך מודה אז מען מוז גיין עטוואס פאראויס (עכ"פ פון די עבר), קומט אויס אז די גאנצע מחלוקת איז נאר וויפיל פאראויס, איז ממילא איז עס מער נישט א מחלוקת מהותי, נאר א פרטי'שע מחלוקת אין פיל פרטי'שע ציורים, אויב אין דער און דער ציור דארף מען זיך האלטען מיט די טראדיציע אדער נישט. בין איך גערעכט?

[גרשון]

מיין תגובה פון יענעם אשכול. ס'זענען דא דארט נאך גוטע תגובות

א דאנק.
איך וועל נישט דורכגיין 11-12 בלעטער צו טרעפען איינציגע תגובות וואס זענען צום פוינט.
איז בקיצור שרייבסטו אז די רעכטע האלטען זיך מער מיט טראדיציע ווי די לינקע, פארשטיי איך נישט, אלע זענען דאך מודה אז מען מוז גיין עטוואס פאראויס (עכ"פ פון די עבר), קומט אויס אז די גאנצע מחלוקת איז נאר וויפיל פאראויס, איז ממילא איז עס מער נישט א מחלוקת מהותי, נאר א פרטי'שע מחלוקת אין פיל פרטי'שע ציורים, אויב אין דער און דער ציור דארף מען זיך האלטען מיט די טראדיציע אדער נישט. בין איך גערעכט?

יא און ניין. די רעכטע האבן א נטיה אין אלגעמיין זיך צו האלטן צום עבר, און דאס איז די טייטש פונעם ווארט "קאנסטערוואטיוו"; די לינקע שטרעבן צו גיין פאראויס און פארבעסערן ווי מער, און דאס איז די טייטש פונעם ווארט "פראגראסיוו".

א קלאסישער ביישפיל, ארויס פון פאליטיק, איז א פעני. די פאראייניגטע שטאטן, א מער רעכט לאנד, און קאנאדע, א מער פראגראסיוו לאנד, פארמאגן ביידע דעם זעלבן סארט וואלוטע. מיט אינפלאציע וואס שטייגט כסדר, האט מען זיך מיט א צענדליג-צוויי יאר צוריק געטראפן מיט א מציאות וואו צו פראדוצירן אן איין צענטיגע מטבע קאסט צו מינצן צווישן 1.5 און 2 צענט. אין קאנאדע איז די מטבע שוין אראפ פונעם האריזאנט מיט כמעט צען יאר צוריק; אין אמעריקע האלטן רוב אויסגעפרעגטע אז ס'איז נוצלאז און נערווירנד, אבער מ'וועט עס נאך לכאורה מינצן לכל הפחות א גוטע צען-צוואנציג יאר. פארוואס? קאנסערוואטיזם.

[דייקן]

מיין תגובה פון יענעם אשכול. ס'זענען דא דארט נאך גוטע תגובות

א דאנק.
איך וועל נישט דורכגיין 11-12 בלעטער צו טרעפען איינציגע תגובות וואס זענען צום פוינט.
איז בקיצור שרייבסטו אז די רעכטע האלטען זיך מער מיט טראדיציע ווי די לינקע, פארשטיי איך נישט, אלע זענען דאך מודה אז מען מוז גיין עטוואס פאראויס (עכ"פ פון די עבר), קומט אויס אז די גאנצע מחלוקת איז נאר וויפיל פאראויס, איז ממילא איז עס מער נישט א מחלוקת מהותי, נאר א פרטי'שע מחלוקת אין פיל פרטי'שע ציורים, אויב אין דער און דער ציור דארף מען זיך האלטען מיט די טראדיציע אדער נישט. בין איך גערעכט?

יא און ניין. די רעכטע האבן א נטיה אין אלגעמיין זיך צו האלטן צום עבר, און דאס איז די טייטש פונעם ווארט "קאנסטערוואטיוו"; די לינקע שטרעבן צו גיין פאראויס און פארבעסערן ווי מער, און דאס איז די טייטש פונעם ווארט "פראגראסיוו".

א קלאסישער ביישפיל, ארויס פון פאליטיק, איז א פעני. די פאראייניגטע שטאטן, א מער רעכט לאנד, און קאנאדע, א מער פראגראסיוו לאנד, פארמאגן ביידע דעם זעלבן סארט וואלוטע. מיט אינפלאציע וואס שטייגט כסדר, האט מען זיך מיט א צענדליג-צוויי יאר צוריק געטראפן מיט א מציאות וואו צו פראדוצירן אן איין צענטיגע מטבע קאסט צו מינצן צווישן 1.5 און 2 צענט. אין קאנאדע איז די מטבע שוין אראפ פונעם האריזאנט מיט כמעט צען יאר צוריק; אין אמעריקע האלטן רוב אויסגעפרעגטע אז ס'איז נוצלאז און נערווירנד, אבער מ'וועט עס נאך לכאורה מינצן לכל הפחות א גוטע צען-צוואנציג יאר. פארוואס? קאנסערוואטיזם.

ווייטער רעדט מען פון פרטי'שע ציורים (וואס פארשטייט זיך האלט איך אין דער שאלה ווי די לינקע, אז ס'איז א פשוטע טיפשות צו מאכען פעני'ס נאר אלס מסורה, איך קען אבער פארשטיין די רעכטע אז ס'טראגט א סענטימאלישע (כ'האף כ'האב גוט געשריבען דער ווארט) ווערט).

מיין שאלה איז געווען וואס איז די מהות המחלוקת (די פינטעלע אין וואס זיי דינגען זיך), אבער פון דיר ווייזט זיך אויס אז ס'איז טאקע נישט א מחלוקת מהותית, נאר אין פיל פרטי'שע ציורים, אין וואס די רעכטע וועלען גיין מיט מסורה און די לינקע פארקערט, אבער אין אנדערע ציורים וועלען אלע מודה זיין אז מען דארף טאן אנדערש ווי די טראדיציע, אדער אז מען דארף זיך האלטען מיט די טראדיציע... אופס, אזויווי איך שרייב ארויס די ווערטער מיין איך אז איך האב געכאפט די פינטעלע, די מחלוקת איז אויב מען דארף זיך בכלל רעכענען מיט טראדיציע, אדער מען דארף זיך נאר רעכענען מיט וואס קוקט אויס יעצט אלס ריכטיג, אין אנדערע ווערטער, די רעכטע וועלען עטליכע מאל מודה זיין צו די לינקע אז אין דער און דער פאל ברויך מען טוישען, אבער די לינקע וועלען קיינמאל נישט מודה זיין צו די רעכטע אז אין געוויסע זאכען דארף מען זיך פירען א געוויסע וועג צוליב טראדיציע (און די רעכטע וועלען נאר טוישען פון די טראדיציע ווען ס'איז ממש מוכח אז די פריערדיגע האבען זיך טועה געווען).

הרב @גרשון און די אנדערע מלומדים, בין איך גערעכט?

[נשמת השכל]

פארוואס ס'גייט נאר ביז'ן אמעריקאנעם גרעניץ? און פארוואס גייט דעמאקראטיע און שטים רעכטן בלויז ביז'ן גרעניץ? ס'זענען גראדע דא היינט עקסטרעמיסטן וואס האלטן אז מ'דארף מאכן די גאנצע וועלט פאר איין גרויס לאנד, און אין טעאריע בין איך מסכים מיט זיי. אבער ביזדערווייל איז עס נישט עפעס וואס קען פאסירן אין רעאליטעט, צוליב פארשידענע סיבות

בעת צוטיילטע לענדער און מלחמות איז א קללה און וועט אפגעשאפן ווערן לעתיד לבוא

צוטיילטע לענדער איז טאקע - כעת - א קללה - אבער איז אויך די גרעסטע ברכה.
די פאקט איז אז מאכן שלום צווישן כל מיני פראקציעס און כל מיני גרופע און אידאלאגיעס פון מענטשן איז די גרעסטע שורש און מקור פאר מחלוקת! און דייקא דאס לאזן יעדן איינעם בשלו מיט זיין מיינונג אידאלאגיע מסורה אפשטאם "רעליגיע" - איז די גרעסטע מקור פאר שלום!

ווען דו האסט כל מיני גרופעס פון מענטשן און יעדער מאכט זיך באקוועם דארט ווי ער שפירט זיך באקוועם אדער דארט ווי ער איז אויפגעוואקסן אדער דארט ווי ער איז איבערצייגט אז דארט איז די אמת וכו' וכו', דאן איז שייך אז מען זאל פרובירן צוזאמצולעבן און לעבן בשלום, אז יעדער מאכט זיך שבת פאר זיך און מען קריגט זיך נישט און מען רייסט זיך נישט.
למשל שטעל דיך פאר להבדיל(?) ביי אידישע פאליטיק אז מען זאל פרובירן צוזאמצושטעלן צוויי פארטייען וואס יעדער האט זיך זיין מהלך המחשבה הנהגות וכו' - קען עס נישט ארבייטן און עס וועט נאר מרבה זיין מחלוקת און סכסוכים ביז מען וועט זיך צוריק צוטיילן מתוך מחלוקת שנאה ותחרות. נאר אז מען איז אפיציעל צוויי באזונדערע קהילות און יעדער גייט אן מיט זיינס און אזוי לעבט מען בשלום און קיינער טשעפעט זיך נישט איינער דעם צווייטן.

יעצט, אויב וויל מען יא צוזאמשטעלן כל מיני גרופעס און פראקציעס וכדו' (אזוי ווי מען האט געטוהן אין די מוסלעמענער מדינות), דאן הייבט זיך אוטומאטיש אן רייבערייען און קריגערייען.
סוי, די איינציגסטע מהלך אין אזא פאל וואס מען קען אפשר טוהן אז דאס זאל ארבייטן איז; אויב מען פרובירט צוביסלעך צו טוישן די מיינד פונעם עולם / די 'הסכמת העולם'. מען גיט צו פארשטיין - זייער צוביסלעך - פארן עולם ווי וויכטיג עס איז אז ענק זאלן מסכים זיין צו טוישן ענקער ביז איצטיגע מהלך המחשבה בכדי צו מאכן די וועלט בעסער און שענער עס זאל זיין א גוטע פלאץ (דור הפלגה?).
סוי, דאס מיינט אין אנדערע ווערטער; איבערצייגן דעם מענטש פאר די הצלחה פון סאסייעטי / פון די וועלט זאל ער אויפגעבן אויף זיין איך! אויף אלעס וואס ער האט געוואוסט און געגלייבט ביז היינט ווייל אזוי וועט די וועלט זיין א בעסערע פלאץ!

יעצט לאמיר זאגן אז ביי די סתם המון עם קען עס ארבייטן [עס קען נישט בשום אופן... אבער לאמיר זאגן...], אבער ביי א גרופע וועלכע האט א רעליגיע קען עס נישט ארבייטן - מיטל מזרח יוכיח.
דו דארפסט פארשטיין אז דאס מין זאך ווי צונעמען דאס "יחידות" פון מענטשן איז די גרעסטע הירוס פאר יעדן איינעם וואס האט נאר א גלויבן - אריינגערעכנט אונז אידן, די גרעסטע הירוס פאר אמונה, הירוס פאר פרייהייט, ס'איז מיר א וואונדער אז אזא פארשטענדליכער אינגערמאן ווי דיר פארשטייט נישט און קען נישט פאראויסזעהן די קאנסעקווענצן פון אזא מין מהלך?!

אפילו אין אדישקייט אליינס - להבדיל - האט מען געזעהן אין די פארגאנגענהייט, אז סיסטעם מאכט [מיט די צייט פארשטייט זיך] אז די עולם זאל ווערן פראסטערעירעט און אויפגערעגט און מען זאל ווידערשפעיניגן אין די גאנצע זאך.
מען קען נישט און מען טאר נישט צונעמען פון מענטש זיין אייגענקייט - און אוודאי נישט פון א גלויביגן מענטש, דאס ברענגט אדער אז די מענטשן זאלן עס וועלן פייטן בכל הכוח, אדער אז סיי וועליכע נארמאלקייט און סיי וועלעכע גלויבינג אין עפעס העכערס זאל פארשוואונדן ווערן פון די וועלטס ארענע.

דו דארפסט פארשטיין צוויי זאכן:
1. אז איינמאל מען מאכט אזא מין סיסטעם - אפילו אויף א קליינע פארנעם [דהיינו איין לאנד פאר זיך], וועט דאס אוטומאטיש פירן דערצו אז עס וועלן זיין די וואס האבן קריעעיטעט דעי מהלך - זיי וועלן עס אנפירן [ווייל איינער מוז דאך זיין אנטאפ], און עס וועט זיין א איבערשפיל פון רוסלאנד בימי קומעניזעם - אדער ווי צפון קארעא היינטיגע טעג, מען וועט צוקוועטשן און צומאלן יעדן איינעם וואס וועט נאר פרובירן צו פייטן אביסל פאר אייגענקייט.

2. ווען מען מאכט א סיסטעם וואס דארף ארייננעמען אלעמען - אריינגערעכנט גלויביגע גויים ווי אידן, דאן גייט מיט די צייט פארלוירן גיין די אמונה און רעליגיע פון די וועלט, ווייל אויב וועלן די פירער אפמאכן [און זיי האבן עס שוין בעצם היצט אפגעמאכט...] אז פאר די טובה פון די מענטשהייט מוז רעליגיע אפגעשאפן ווערן, ווייל עס האט אין זיך צופיל אביוז און קאנטראל וואס שטערט דעם מענטש פון לעבן א חיים טובים [זיי זאגן עס פאקטיש...], דאן וועסטו גארנישט קענען טוהן - ווייל וואס איז דען ווערד דער 'דעת היחיד' קעגן די טובה פון די גאנצע מענטשהייט??!!

לאמיר גוט פארשטיין; פארוואס זאלן זיין אזוי זאגן? ווייל אין פאקט איז רעליגיע א גרויסע סתירה מיט דעי מין מהלך המחשבה, ווייל רעליגיע זאגט דו דארפסט טוהן אסאך מאל קעגן די טובה פון דיך און די מענטשהייט ווייל אזוי האט גא-ט געזאגט, און ווי אזוי קומט דאס אז מיר גלויביגע זאלן טאקע אזוי טוהן? דאס איז אלעס ווייל מיר גלייב באמונה שלימה אז נישט מיר פירן די וועלט נאר הקב"ה בכבודו ובעצמו, און ער מאכט ממילא מיט די וועלט וואס ער וויל, און אז ער הייסט טוהן עפעס וואס קוקט אויס ווי קעגן די טובה פון די מענטשהייט - טוען מיר דאס! ווייל מיר זענען נישט די וואס פירן די וועלט נאר ער, ממילא; אויב הייסט ער הרגענען הארגעט מען! אפילו עס איז נישט נארמאל און שיין.... ווייל די סיבה פארוואס מיר הארגענען נישט סתם אזוי איז בכלל נישט ווייל עס איז נישט קיין שיינע זאך, נאר ווייל השם לאזט נישט.

ממילא, אויב די 'בעלי הסיסטעם' ווילן די טובה פון די מענטשהייט און פון די וועלט - דאן קען עס נישט ארבייטן צוזאמען מיט רעליגיע, ווייל רעליגיע הייסט אסאך מאל גלויבן אין זאכן אדער טוהן זאכן וואס איז כלומרשט קעגן די טובה פון די מענטשהייט. און דא סאיז די סיבה פארוואס די בעלי הסיסטעם זאלן וועלן [און זיי ווילן עס פאקטיש...] מבטל זיין רעליגיע.

ממילא פארשטייסטו שוין היצט פארוואס אזא מהלך המחשבה איז די גרעסטע הירוס פאר עני מין יחידות וואס איז נאר פארהאן - ועל כולם "רעליגיע".
* * *

און לאמיר מסיים זיין מיט: ווען אלע מענטשן וואלטן געווען איין מענטש, און אלע ביימער וואלטן געווען איין בוים, און אלע שטיינער וואלטן געווען איין שטיין, און אלע וואסערן וואלטן געווען איין וואסער, און דער איין מענטש וואלט גענומען דעם איין שטיין, און ער וואלט ארויפגעקראכן אויף דעם איינעם בוים, און ער וואלט עס אריינגעווארפן אין דעם איינעם וואסער... וואספארא פלאטשקע וואלט דאס געווען....!!!

[טעאריע וואס לעבט]

מיין תגובה פון יענעם אשכול. ס'זענען דא דארט נאך גוטע תגובות

א דאנק.
איך וועל נישט דורכגיין 11-12 בלעטער צו טרעפען איינציגע תגובות וואס זענען צום פוינט.
איז בקיצור שרייבסטו אז די רעכטע האלטען זיך מער מיט טראדיציע ווי די לינקע, פארשטיי איך נישט, אלע זענען דאך מודה אז מען מוז גיין עטוואס פאראויס (עכ"פ פון די עבר), קומט אויס אז די גאנצע מחלוקת איז נאר וויפיל פאראויס, איז ממילא איז עס מער נישט א מחלוקת מהותי, נאר א פרטי'שע מחלוקת אין פיל פרטי'שע ציורים, אויב אין דער און דער ציור דארף מען זיך האלטען מיט די טראדיציע אדער נישט. בין איך גערעכט?

יא און ניין. די רעכטע האבן א נטיה אין אלגעמיין זיך צו האלטן צום עבר, און דאס איז די טייטש פונעם ווארט "קאנסטערוואטיוו"; די לינקע שטרעבן צו גיין פאראויס און פארבעסערן ווי מער, און דאס איז די טייטש פונעם ווארט "פראגראסיוו".

א קלאסישער ביישפיל, ארויס פון פאליטיק, איז א פעני. די פאראייניגטע שטאטן, א מער רעכט לאנד, און קאנאדע, א מער פראגראסיוו לאנד, פארמאגן ביידע דעם זעלבן סארט וואלוטע. מיט אינפלאציע וואס שטייגט כסדר, האט מען זיך מיט א צענדליג-צוויי יאר צוריק געטראפן מיט א מציאות וואו צו פראדוצירן אן איין צענטיגע מטבע קאסט צו מינצן צווישן 1.5 און 2 צענט. אין קאנאדע איז די מטבע שוין אראפ פונעם האריזאנט מיט כמעט צען יאר צוריק; אין אמעריקע האלטן רוב אויסגעפרעגטע אז ס'איז נוצלאז און נערווירנד, אבער מ'וועט עס נאך לכאורה מינצן לכל הפחות א גוטע צען-צוואנציג יאר. פארוואס? קאנסערוואטיזם.

ווייטער רעדט מען פון פרטי'שע ציורים (וואס פארשטייט זיך האלט איך אין דער שאלה ווי די לינקע, אז ס'איז א פשוטע טיפשות צו מאכען פעני'ס נאר אלס מסורה, איך קען אבער פארשטיין די רעכטע אז ס'טראגט א סענטימאלישע (כ'האף כ'האב גוט געשריבען דער ווארט) ווערט).

מיין שאלה איז געווען וואס איז די מהות המחלוקת (די פינטעלע אין וואס זיי דינגען זיך), אבער פון דיר ווייזט זיך אויס אז ס'איז טאקע נישט א מחלוקת מהותית, נאר אין פיל פרטי'שע ציורים, אין וואס די רעכטע וועלען גיין מיט מסורה און די לינקע פארקערט, אבער אין אנדערע ציורים וועלען אלע מודה זיין אז מען דארף טאן אנדערש ווי די טראדיציע, אדער אז מען דארף זיך האלטען מיט די טראדיציע... אופס, אזויווי איך שרייב ארויס די ווערטער מיין איך אז איך האב געכאפט די פינטעלע, די מחלוקת איז אויב מען דארף זיך בכלל רעכענען מיט טראדיציע, אדער מען דארף זיך נאר רעכענען מיט וואס קוקט אויס יעצט אלס ריכטיג, אין אנדערע ווערטער, די רעכטע וועלען עטליכע מאל מודה זיין צו די לינקע אז אין דער און דער פאל ברויך מען טוישען, אבער די לינקע וועלען קיינמאל נישט מודה זיין צו די רעכטע אז אין געוויסע זאכען דארף מען זיך פירען א געוויסע וועג צוליב טראדיציע (און די רעכטע וועלען נאר טוישען פון די טראדיציע ווען ס'איז ממש מוכח אז די פריערדיגע האבען זיך טועה געווען).

הרב @גרשון און די אנדערע מלומדים, בין איך גערעכט?

אפשר קען דיר די לינק אין מיין אונטערשריפט העלפן.

[פעיק ניוז]

זייער זייער שיין @נשמת.

דיין סיום איז זיס..

[הארמאניע]

@דייקן

ביידע זענען מהלכים וויאזוי אן עקאנאמישע סיסטעם זאל זיך פירן פון פונדאמענט אויס

סאציאליזם זאגט אז אונז זעמער אלע א חלק פון אַ גרעסערע סאסייעטי. און די עיקר דגוש בנוגע די עקאנאמיע דארף זיין אז די גאנצע סאסייעטי זאל בעניפיטירן

קאפיטאליזם זאגט אז אויב מען לאזט יעדן גריבלען אין די עקאנאמיע פאר די אייגענע אינטערעסען וועט די סאסייעטי אליינס באשליסן צו באלוינען די וואס בעניפיטירן זיי מער

----------

למעשה זעה'ך אז די פרעגסט מער בנוגע סאושעל אישוס. אבער כאמעך פראבירט צו האלטן צום נושא