א גוטן ליל שישי אלע חברים!
די וואך טרעף מיר דאך א שטארקע רמז אויף ליל שישי, שטייט דאך אין די ספה"ק (אזוי האב איך געהערט, וכעת לא מצאתיו) לא תבערו אש בכל מושבותיכם ביום השבת.. מ'קען נישט אנקומען שבת מיט א פרישקייט או זיך נעמען פלאקערן אין שבת.. ס'גייט נישט אזוי..מ'ברויך הייצן פון פריער..
איז פשוט זאגט דער פסוק.. ששת ימים תעשה מלאכה.. מ'ברויך זיך גרייטן אלע זעקס טעג פון די וואך.. אבער לעניננו אז מ'שטייט שוין ליל שישי, קעמען זאגן.. ששת ימים אין די זעקסטע טאג יעשה מלאכה.. מקומט זיך צוזאם ליל שישי.. און דענסמאל וביום השביעי יהיה לכם קודש.. אה ס'גייט א רויעך..
עדת'.. און כל איז מרבה די לילות ווי בן זומא דרשנ'ט אין די הגדה.. אבער די עיקר תירוץ איז.. אז מ'דרשנ'ט סמוכין.. יענע וואך האט דאך כלל ישראל געהאט א טעות מיט'ן חשבון.. ווייל די ערשטע טאג האט משה רבינו נישט גערעכנט ווייל ס'האט נישט געהאט קיין נאכט מיט זיך.. האט זיך שוין כלל ישראל געלענט אז א טאג אן קיין נאכט בעפאר איז קיין טאג נישט... דער עיקר איז די נאכט בעפאר.. אפשר דערפאר ליייגן מאנכע מער דגוש אויף אויס צו נוצן די נעכט ווי די טעג...
*
אין דער אלטע היים.. דער עולם איז געווען פאריאגט א גאנצע וואך על המחיה ועל הכלכלה.. און נישט געהאט קיין צייט זיך ארום צו שלאגן.. האט מען ערליך מקיים געווען דעם הלכה 'חשבונות של מצוה מותר לחשבן בשבת'.. ווי איז נאך דא אזא מצוה ווי זיך אפרעכענען מיט יענעם.. שבת אין ביהמ"ד האט מען געהאט די צייט דערפאר.. דערפאר זאגן די ספרים, ווארנט דער תורה הק' 'לא תבערו אש' המחלוקת 'ביום השבת'..
אפשר דאס איז טאקע פשט פון רש"י 'הבערה לחלק יצאת'... מלשון מחלוקת..
*
ווייטער אין די פרשה טרעף מען דער ענין פון 'דים והותר'.. און די ספרים שטעלן זיך שוין אז 'דים' איז נישט הותר און הותר איז נישט דים.. קען זיין פשט מ'דערציילט אויף איינע פון די רבי'ס.. אז מיט א אידישע בעל מלאכה וכדו' פלעגט ער זיך דינגען אויפ'ן פרייז, און צום סו באצאלן וויפיל ער'ט געבעטן.. משא"כ ביי א גוי'שע בעל מלאכה האט ער גלייך געצאלט אן קיין דין ודברים..
ווען מ'האט איהם געפרעגט ילמדנו רבינו.. ס'דאך איפכא מסתברא.. האט דער רבי געענטפערט.. דער איד, אז כ'וועל איהם גלייך באצאלן וויפיל ער בעט.. וועט איהם באנג טאן.. אפשר ווען כ'בעט ווען מער וואלט איך באקומען מער.. אבער אז כ'דונג מיר מיט וואס ער בעט.. פארשטייט ער אז מער וואלט ער נישט באקומען.. און ער גייט ארויס א צופרידענער.. משא"כ דער גוי.. זאל איהם טאקע אהרן..
זוי קען מען אויך זאגן לעניננו.. אז מ'ענדיגט דעם גאנצן בנין און ס'דא גענוג.. איז נישט קיין ראיה אז ס'איז טאקע געווען גענוג.. אפשר וואלט מען נאך געקענט עפעס בעסער מאכן.. עפעס שענער מאכן, ווען ס'איז ווען דא אביסעלע מער.. אבער אז ס'איז געווען והותר.. איז א סימן אז דער דים איז טאקע א דים.
*
און כי צו דערמאנן די וואס האבן שוין פארגעסן אז ס'איז אדר.. חזר'ט מען נאכאמאל איבער די וואך דעם 'שלשה גביעים בקנה האחד.. כפתור ופרח'!
מ'קען נאך אריינכאפן!
ותיתי ליה לידינו הרב מומחה יוחס, וואס האט מיר צוגעוויזן אז דער ווארט האט א איד געזאגט ל"ג בעומר ביים טיש ווען מרן מהרי"ד מבעלזא זי"ע האט איהם מכבד געווען מיט א גלעזעלע וויין אויף לחיים..
*
ס'גייט דאך אויך פקודי דעם וואך.. מ'שארפט זיך שוין די ציין צום 'ואת האלף'!.. באקאנט איז וואס שטייט אין מדרש.. אז דאס איז בכלל נישט קיין נייע מנהג.. ווען משרע"ה האט געמאכט די חשבון ווי דאס געלט איז געגאנגען.. און ער האט פארגעסן ווי די איבעריגע מחצית השקל'ס זענען געגאנגען.. האבן אידן זיך פיין אונטערגעזונגען.. ואת האלף.. ווי איז דער טויזעטער..
זאגן שוין די מפרשים..אויף זהב און נחושת האט משה רבינו נישט געגעבן קיין פונקטליכע חשבון.. נאר געזאגט וואס מ'מאכט מיט דעם און שוין.. נאר די חילוק איז.. זהב ונחושת האט מען נישט געמוזט ברענגן.. נאר די נדיבים האבן געברענגט.. און זיי דארפן נישט קיין חשבון.. משא"כ די מחצית השקל וואס יעדער האט געמוזט ברענגען.. צו ער וויל צו נישט.. די חברה וואס ברענגען נאר וויפיל מ'דארף.. זיי דארפן א פונקטליכע דין וחשבון..
*
נאך שטעלן זיך די מפרשים.. ביים חטא העי"ן גימ"ל למ"ד האבן דאך דער גאנצע עולם געברענגט נזמים אן א שיעור.. און ס'איז ארויסגעקומען נאר א קליינע קעלבעלע.. ואין פוצה פה ומצפצף.. דא האט מען געבויט א גאנצע בנין.. א לאנגס און א ברייטס.. און מ'פאדערט א פונקטליכע חשבון..
נאר ווערט געברענגט.. ביים עגל.. האט יעדער איד אין הארץ געהאט געוויסנסביסן.. געבן געלט פאר אזא פאסקודנע שטיק.. האט אבער יעדער געטראכט.. אז ס'איז ארויס אזא קליינטשיגע קעלבל.. מן הסתם האבן די עסקנים דא געמעשר'ט און געחומש'ט.. האט יעדער זיך בארואיהגט.. האפענטליך איז מיין גאלד נישט אריין אינעם עגל..
אבער דא ביים משכן.. האט יעדער געוואלט זיין הונדערט פראצענט זיכער אז זיין געלט איז אריין אין משכן.. און זיי האבן זיך נישט בארואיגט ביז משרע"ה האט אויסגעקלארט דאס גאנצע מעשה ביזן לעצטע פרוטה..
*
מ'קען אפשר זאגן נאך א מהלך.. ס'באקאנט די מעשה ביים צאנזער רב זי"ע אז דער גארליצער רב זי"ע האט זיך אפגערעדט אויף א גבאי מיט קלעבעדיגע הענט.. האט איהם דער טאטע בארואיגט.. ס'דא אין הימל א היכל פאר עוסקים בצרכי ציבור באמונה.. און ביז היינט שטייט עס ליידיג.. מען האט נאכנישט געטראפן איינעם צו מחנך זיין דעם היכל.. האלטסט טאקע אז פונקט דער גבאי איז ראוי מ'זאל איהם מכבד זיין צו מחנך זיין דעם היכל?...
ולעניננו.. ביים עגל האבן זיך ארומגעפארעט דארטן יינוס און יימברוס.. בלעמ'ס צוויי תכשיטים.. קיינער האט נישט געהאט קיין טענות וואס איז געשען מיט'ן גאלד.. יעדער האט פארשטאנען אז זיי זענען נישט ראו ימחנך צו זיין דעם היכל.. אבער משה רבינו? ווי איז נאך דא א פאסיגערער אורח הכבוד ווי רבן של ישראל.. דא האט שוין דער עולם געזונגען ואת האלף..
*
און נאך א נקודה'לע אויף שבת החודש.. אונז יודן צייל מיר לויט די לבנה וואס נעמט ארום דער וועלט איינמאל א חודש.. און די אומות העולם ציילן צום זון וואס נעמט איהם א גאנצע יאהר ארומצורינגלען די וועלט.. ללמדך אז וואס ס'נעמט פאר'ן גוי א יאהר.. מאכט דאס דער אידעלע אין א חודש.. און אפשר איז דאס טאקע א הקדמה צו יציאת מצרים.. וואס מ'האט יוצא געווען אין 86 יאר שיעבוד פון 400 יאר, ווי נאר א אידעלע קען..
א גוט שבת און א גוטע חודש!!