יעצט א שטיקל ריוויו פון מיין בליק איבער די ניגונים. געווענליך רעד איך בכלל נישט אריין אינעם היכל הנגינה, אבער ווען עס קומט צו אזא אלבוים איז שוין עפעס אנדערש, דארט פיל איך מיך "היימיש". דארט רירט עס צו צו די טיפע סטרונעס פון מיינע געפילן.
קודם בכלליות, די מוזיק איז געוואלדיג, דער יודל אקער האט דא באוויזן א חידוש זיך ארומצושפילן מיט זיין קיבאורד אז עס קוקט אויס ווי ער האט אריינגעפאקט אלע סארט אינסטרומענטן. די קווייער איז שיין און אזוי אויך די סאולאס.
יעצט לאמיר אדורכגיין די 10 ניגונים:
1. יעלה תחנונינו. דער ניגון צעגיסט זיך ממש אין די ביינער, ס'האט נישט געקענט זיין קיין בעסערע התחלה פאר'ן סידי. ווען מען הערט די זיסע הארציגע שטימע פון שלמה זלמן הורוויץ ווערט מען אזוי אריינגעשלעפט אז מען קען נישט מפסיק זיין ביז צום סוף פונעם סידי. דער אריינפיר צום ניגון איז אויך עפעס געוואלדיג שיין און מלכות'דיג.
איבער די שנעלע פאל פון דעם ניגון האב איך שוין געשריבן דא אויבן ערגעץ אנהייב אינעם אשכול, אז ווען איך בין געווען אין די קינדער כאר ימים נוראים בערך 22 יאר צוריק, האט מען עס אויסגעלערנט פאר די קינדער אויף דעם אופן, יעצט האב איך הנאה עס צו הערן לעבעדיג.
2. הקפה תשכ"ו. א הערליכער לעבעדיגער ניגון. דער ניגון איז נישט אינגאנצן ניי פאר מיר, איך האב דאס אמאל געהערט ביי א חתונה פון בת ר' שלום יוסף ווייס וועלכער איז מקפיד צו זינגען נאר סאטמארער ניגונים ביי די חתונות פון זיינע קינדער. דער ניגון ווערט מייסטערהאפטיג אראפגעשפילט, ביי די צווייטע העלפט ניגון דוכט זיך ווי מען הערט טויזענטער מענטשן אין די הונטערגרונד וועלכע טאנצן אן אויפהער, מען שפירט זיך ממש אינמיטן ברען פון א סאטמארער הקפות.
3. שלום עליכם. זייענדיג א יליד קרית יואל האט דער ניגון ספעציעל געכאפט מיין הארץ. עס האט מיר דערמאנט מיינע קינדער יארן אין קרית יואל ימים נוראים ביי שחרית פון ר' בעריש אפפעל. איך פלעג אמאל באצייכענעם דעם ניגון אלס דער ניגון וואס מען זינגט שוין אין קרית יואל צענדליגער יארן און דער עולם האט זיך עס נאך אלץ נישט אויסגעלערנט... איך ווייס נישט צי ער זינגט דאס נאך אלץ. דאס דארפן די קרית יואל'ער ניקס דערציילן.
4. מארש תשל"א. דאס איז דאך דער "דיפאלט" סאטמארער מארש, וואס קומט ארויף אויפ'ן געדאנק די ערשטע ווען מען וויל זיך דערמאנען פון א סאטמארער מארש. און ווען עס קומט נאך באגלייט מיט די מאכטפולע שטימע פון יששכר גוטמאן דארף מען מער גארנישט צולייגן. נאר אזויפיל אז ווען ר' אברהמ'עלע ווערצבערגער וואלט געוואוסט אז יששכר גוטמאן וועט עס זינגען, וואלט ער געמאכט נאך צוויי אזעלכע מארשן...
די שטייטע פאל וואלט איך אפשר ליב געהאט ווען עס איז א משהו שטייטער, אבער די זיסע שטימע פון דעם ילד הפלא איז מחפה אויף אלעם.
5. אודה תשל"ט. דא קומט ווידער אריין שלמה זלמן מיט א שטארקייט. ביי דעם ניגון האב איך געהערט עטליכע קנייטשן אנדערש ווי איך בין געווען געוואוינט. מן הסתם איז דאס אויך איינע פון די זאכן וואס די ארויסגעבער האבן געזוכט צו זיין ארגינעל... איך האב אמאל געהערט פון ר' יושע מענדלאוויטש אז דער ניגון איז לכתחילה געמאכט געווארן אביסל אנדערש ווי דער עולם זינגט עס. ער האט גע'טענה'ט אז ער האט עס אריינגעזינגען אינעם טעיפ צוזאמען מיט ר' יאסל אשכנזי ז"ל בשעתו, און דער עולם האט זיך עס פאלש אויסגעלערנט. דארף מען מברר זיין מיט ידידינו ר' נועם סטודיאוס צי דאס זענען טאקע די שינויים אין דעם ניגון.
6. הקפה תשי"א. ער שרייבט אז עס איז נתחבר געווארן דורך ר' יוסף אשכנזי ז"ל. אבער לויט ווי איך געדענק איז דאס נישט קיין זיכערע זאך, עס זענען דא וואס טענה'ן אז דאס איז נאך א אלטע ניגון וואס מען האט שוין געזינגען ביים רבי'ן אין סאטמאר נאך פאר די קריג.
אויף דעם הקפה ניגון פון יאר תשי"א האב איך אמאל געהערט פון הרה"ח ר' שמואל אבערלענדער ז"ל אז יענעם יאר איז געווען דאס צווייטע מאל וואס סאטמאר האט ארויסגעדינגען דעם נעפ מענשאן זאל פאר חודש תשרי און דער רבי זי"ע האט דארט געפראוועט די תפלות ימים נוראים און די הקפות, און מיט א צייט שפעטער האט מען אפגעקויפט דעם זאל פאר'ן סאטמארער ביהמ"ד.
אזוי ווי ס'איז שוין דאן באקאנט געווארן אין די גאס איבער די גרויסע עבודה וואס דער רבי פלעגט אראפלייגן בשעת די הייליגע הקפות, דעריבער זענען זיך צוזאמגעלאפן גאר אסאך צוקוקער צו זעהן דעם רבי'נס הקפות, צווישן זיי איז אויך געווען פילע אמעריקאנער אידן וועלכע זענען ליידער געקומען צו פארן בחילול יו"ט דורך קארס און באנען רח"ל. און עס האט דעם רבי'ן זייער וויי געטון עד דכדוכה של נפש. און דער רבי האט געבעטן מ'זאל שטילערהייט מפרסם זיין פאר דעם אייגענעם ציבור תלמידי וחסידי סאטמאר אז צומארגנס שמחת תורה אינדערפרי וועט דער רבי אריינקומען אזוי פרי ווי אכט אזייגער צו תפלת שחרית, נישט ווי געווענליך וואס דער רבי פלעגט דאווענען שמחת תורה גאר שפעט. ווייל דער רבי האט געוואלט פראווען די הקפות נאך איידער די פרעמדע מענטשן קומען אן.
אזוי איז טאקע געווען, אז טראץ דעם וואס מען האט געענדיגט די הקפות פון ביינאכט ארום פינף אזייגער פארטאגס, איז שוין דער רבי אריינגעקומען צו תפילת שחרית ארום צען מינוט נאך אכט, עס איז נאך נישט געווען קיין מנין אין ביהמ"ד, און מען האט געמוזט אריינשלעפן מענטשן פון די גאס צו קענען זאגן קדיש. און אזוי פרי ווי עלף אזייגער האט מען שוין געזאגט אתה הראית. א זאך וואס האט נאך קיינמאל פריער נישט פאסירט אז דער רבי זי"ע זאל אנהייבן די הקפות אזוי פרי.
דאן האט דער רבי אנגעהויבן טאנצן די הקפות מיט א פלאם פייערדיגן ברען אויף א אויסערגעווענליכן אופן, דער רבי האט בכלל נישט באמערקט וויאזוי די צייט גייט פארביי, און אזוי איז ער געטאנצן ברציפות דריי און א האלב שעה, דער רבי האט זיך עטליכע מאל אינמיטן אפגעשטעלט און געזאגט דברי תורה און דערנאך איז מען ווייטער געטאנצן אויף דעם זעלבן ניגון. ביי די אלע וואס האבן דאס מיטגעהאלטן איז דער ניגון געבליבן טיף איינגעקריצט אין די ביינער און זיי קענען דאס נישט פארגעסן, און דער הייליגער בילד וועט זיי קיינמאל נישט ארויסגיין פון קאפ.
ר' שמואל האט אויסגעפירט די מעשה אז אין די ענדע זענען די פרעמדע געסט בכלל נישט אנגעקומען צו די הקפות כאטש וואס די הקפות האבן זיך למעשה פארצויגן ביז גאר שפעט.
7. הקפה תשט"ז. אויף דעם האב איך נישט וואס מוסיף צו זיין. דער ניגון איז אין די לעצטערע יארן צוריק אריינגעברענגט געווארן. מען זינגט עס ביי די הקפות פון האדמו"ר מהר"א מסאטמאר שליט"א. איך האב געקענט דעם ניגון נאך פון אלס קינד פון איינע פון די הו"ר טעיפס ווי מען הערט דעם רבי'ן זייער קלאר ביי די הלל און נענועים און דארט זינגט מען דעם ניגון אויף הללו את ה' כל גוים.
8. קל אדון. האב איך געהאפט אז ווען כ'וועל עס הערן שיין אראפגעזינגען וועל איך באקומען עפעס מער א געפיל דערצו, אבער דערווייל האט זיך עס נישט אויסגעארבעט... ר' יששכר גוטמאן לייגט טאקע הארציג אראפ דעם הויכן פאל, אבער פונדעסטוועגן קען מען שוין מצידי טוישן דעם קל אדון ניגון אין סאטמאר די וואך...
9. אזמר בשבחין. א שיינע ניגון, כ'האב עס געקענט ביז היינט אויך, אבער כ'האב נישט געוואוסט אז דאס איז א סאטמארער ניגון. אזא ניגון ווען דאס קומט ווען ארויס געזעצט אויף ווערטער וואלט איך עס אנגעהויבן זינגען פרייטאג צו נאכטס. בכלל וואלט געמעגט זיין אויף דעם אלבוים לכה"פ 2-3 ניגונים מיט ווערטער. הגם בעצם האב איך יא בעסער ליב צו הערן א ניגון ארגינעל און נישט אזוי ווי די אלבוים "לטב ולחיין" וועלכער האט ארויפגעלייגט ווערטער אויף אלע אלטע ניגונים. אבער דאך ווען א סידי לויפט איבער א שעה צייט מעג אריינקומען עפעס מיט ווערטער אויך.
10. וכל מאמינים תשכ"ד. א שיינע אמאליגע סטייל ניגון, עס דערמאנט פון אלטע לכה דודי'ס. מען מאכט שוין נישט היינט אזעלכע ניגונים. עס האט א געוויסן חן.
גענוג געשריבן פאר יעצט.
אצינד ווארט איך אויף די קומענדיגע סידי וואס איך האף עס וועט האבן אין זיך דעם נענועים ניגון און דעם ממקומך ניגון אראפגעזינגען "נישט ארגינעל" נאר טאקע אזוי פארגרייזט ווי דער רבי זי"ע האט עס געזינגען...
דער ענטפער טוישט זיך, אבער די פראגע בלייבט די זעלבע, וויפיל אזייגער איז?