די ארץ ישראל'דיגע "ר"

[שוועמל]

אינטערעסאנט עס איז נאכנישט באהאנדעלט געווארן. איז עס יא?

יעדער ווייסט דאך אין אר"י (און אין געוויסע אייראפעאישע לענדער) זאגט מען דעם ריש מיט א שוואכערע דגוש, מער מיטן גרון ווי מיט די שיניים. בעת אין אמעריקע נוצט מען דעם אונגארישן ריש.
וועלכער "ריש" שיינט צו זיין מער ריכטיג לויט כללי הדקדוק?
און פארוואס / ווען האט זיך דאס געטוישט?

[יהיה כן]

און דעם אלף זאגן זיי אויך מיט א שטערקערע דגוש, און פיל מאל אויך אויף א ה' אנהויב ווארט

[קרעמער]

דאס איז דאכט זיך גאר שטארק באהאנדלט געווארן ביי אונז, אין די צייטן פון "בני היכלא". לאמיר זוכן אביסל.

[קרעמער]

איינס: די "שאתה" אשכול: http://www.ivelt.com/forum/index ... =viewtopic

צוויי: ריש עינבלית אדער ריש חיכחית: http://www.ivelt.com/forum/index ... =viewtopic

[יידישיסט]

איך האב געשריבן וועגן דעם אינעם אשכול "אראביש". עס איז ווארשיינליך קלאר אז דער אונגאריש-ראמענישער "ר" איז דער ריכטיגער. דער גאליציאניש-פויליש-ליטווישער "ר" איז ווי א "ג רפה", וואס איז פון די אותיות הגרון. ווי עס שיינט האבן עס די מזרח-אייראפעאישע אידן מיטגעברענגט פון דייטשלאנד צוזאמען מיט דער אידיש-דייטשער שפראך.

[ערנסטער]

עס איז ווארשיינליך קלאר אז דער אונגאריש-ראמענישער "ר" איז דער ריכטיגער. דער גאליציאניש-פויליש-ליטווישער "ר" איז ווי א "ג רפה", וואס איז פון די אותיות הגרון.

קודם כל, רי"ש אין א סך פאלן טאקע 'פירט זיך' אין לה"ק ווי איינע פון די אותיות הגרון.
און חוץ דעם, דער ליטווישער רי"ש איז דוקא נישטן 'רפה' און 'גרוני', נאר גאר שטארקע און הארטע.

[שוועמל]

קודם כל, רי"ש אין א סך פאלן טאקע 'פירט זיך' אין לה"ק ווי איינע פון די אותיות הגרון.
און חוץ דעם, דער ליטווישער רי"ש איז דוקא נישטן 'רפה' און 'גרוני', נאר גאר שטארקע און הארטע.

איך ווייס נישט נעבן וועלכע ליטווישע איר דריידט זיך. אבער ביי אונז אין לעיקוואד איז דער ליטווישער ר' דומה צום ענגלישן R להבדיל וואס ווערט געזאגט ווי א שטארקע W (נוצנדיג דעם צונג צוצולייגן די ררררר'ס).

דעמאלטס פלעגט מען ווארפן די אראנזש שאלאכץ, און טאקע רוב חסידישע אינגעלייט האבן געוואלדיגע שוועריקייטן דאס ארויסצוזאגן..
יענער ר' איז מסתם נישט דער ריכטיקער סייווי.

[יידישיסט]

ערנסטער האט געשריבן:
און חוץ דעם, דער ליטווישער רי"ש איז דוקא נישטן 'רפה' און 'גרוני', נאר גאר שטארקע און הארטע.

אינטערעסאנט. ביי די ליטווישע וואס זענען מיר באקאנט, האב איך יא געהערט דעם מערב-אייראפעאישן "ר". אפשר איז עס געוואנדן וואו אין ליטע? (אגב, וויאזוי הערט מען דאס ביי אלע אלטע ראשי-ישיבות אין א"י, נישט מיט דעם מערב-אייראפעאישן "ר"?).

קודם כל, רי"ש אין א סך פאלן טאקע 'פירט זיך' אין לה"ק ווי איינע פון די אותיות הגרון.

פילייכט וואלט איר געוואלט ערקלערן אייער כוונה? אינטערעסאנט צו וויסן.

[ערנסטער]

איך ווייס נישט נעבן וועלכע ליטווישע איר דריידט זיך. אבער ביי אונז אין לעיקוואד איז דער ליטווישער ר' דומה צום ענגלישן R להבדיל וואס ווערט געזאגט ווי א שטארקע W (נוצנדיג דעם צונג צוצולייגן די ררררר'ס).

נו, איז איר קען דאך שוין אליין פארשטיין פון דעם, אז דאס קען ניטש זיין די אריגינעלע ליטווישע רי"ש (נאר ס'איז שוין די פארדארבענע ענגליש-אמעריקאנישע R).
איך האב גערעדט וועגן די ליטוואקעס טאקע פון ליטע.

[ערנסטער]

אפשר איז עס געוואנדן וואו אין ליטע?

אפשר. די מערסטע ליטוואקעס וואס איך געקענט האבן געשטאמט פון רייסן (ווייס רוסלאנד) פון אזעלכע שטעט ווי מינסק, לוצק, האמיל, באברויסק וכיוצא.

(אגב, וויאזוי הערט מען דאס ביי אלע אלטע ראשי-ישיבות אין א"י, נישט מיט דעם מערב-אייראפעאישן "ר"?).

דעם אמת געזאגט, איך ווייס נישט. אבער וואס איך בין 100 פראצענט זיכער, אז די אלטע חב"דיקעס וואס שטאמען פון ליטע רעדן יא מיט א שווערן הארטן (לאכעדיקן :) ) רי"ש. האסט געהערט א מאל די שיעורים פון ר' יואל כהן ?

פילייכט וואלט איר געוואלט ערקלערן אייער כוונה? אינטערעסאנט צו וויסן.

די כוונה איז אז אין א סך הינזיכטן אין דיקדוק רי"ש אין לשון קודש פירט זיך ווי א אות הגרון.
צום ביישפיל, רי"ש באקומט נישט קיין דג"ש חזק ווי אויך די אותיות הגרון.
א חירי"ק אונטערן מ"ם אין אנהייב ווארט (וואס מיינט "פון") פארבייט זיך אויף א ציר"ה אויב דאס ווארט הייבט זיך אן פון א רי"ש אדער פון די אותיות הגרון.
נאר רי"ש און די אותיות הגרון קענען באקומען א חת"ף.
(כאטש אין תנ"ך ס'איז דא אויך אויסנאמען פון די כללים, אבער זיי זענען דוקא אויסנאמען).
בקיצור, אין עטליכע ספרי הדקדוק שרייבט מען אז רי"ש איז אן 'אות גרונית למחצה'.

[והוא פלאי]

אודות הענין בכלליות של שני סוגי רי"ש, בהאשכול שנצטיין כאן יש שני מובאות בדעות שונות אודות המבטא ומאיזה מוצא הפה היא, ומובא שם זוהר וכו'
והגם שאין לנו עסק בנסתרות, אבל שמענו שעסק עם אלו שאין להם עסק-ר' שמואל קרויס ז"ל כי בספרי קבלה מובא מושג של אותיות שהם שורש לז' ימי הבנין וכו' בג"ד כפר"ת ויש כמה ביאורים למה דווקא הכפולים, ואמר (בשם???) דבג"ד כפ"ת הם כפולים דגוש ורפה, אבל הריש מה עבידתי', ואמר משום שיש שני מיני מבטא
ואודות עצם הענין שינויי המבטא משבטים שונים (שבולת סבולת), והשפעות העמים הסובבים שזה חלק מהגלות, והבירור והזיכוך הנעשה ע"י זה כ"א לפי שורש נשמתו, ולדוגמא הליטאים עם שין והפולנים עם למד וההונגרים עם חית והירושלמים עם הא וכלליות האשכנזים חית ועין וכלליות הספרדים קמץ ופתח, עיין אריכות גדול בדרך הצלה להעלבראנץ

[יידישיסט]

א שיינעם דאנק הרב ערנסטער.

[אינטעליגענט]

לגבי דער ריכטיגער רי"ש;
לענ"ד, איז גאנץ מעגליך אז דער ריכטיגער רי"ש - וועלכע איז פון די מוצאי השיניים - דוקא די אונגארישע רי"ש, אבער נישט ווי יעדער זאגט דאס, נאר ווי טייל מענטשן, וועלכע קענען נישט ארויסזאגן דעם רי"ש געהעריג, און זאגן דאס ענליך צו א זי"ן. האלב רי"ש האלב זי"ן. [כ'מיין אז מ'פארשטייט וואס כ'מיין. ס'איז גאנץ ענליך צו TH].
דאס איז דער נאנטסטער צום זסשר"ץ כלל. אן אנדער רי"ש, האב איך נאכנישט געפונען וועלכע זאל שטימען מיט דעם כלל.

[farshlufen]

עס האט מיר גענומען א מינוט, אבער עט די ענד הבנתי, דאכציכמיר אז איר האט רעכט.

[טאגליכט]

אזוי ווי איך בין שוין לאנג נישט געווען בין כותלי הקרעטשמע, און איך בין נישט צו באקאנט מיט אלע נייע טרעילערס און צוגעבויטע שטיבלעך, ווייס איך נישט זוכער צו די אשכול בלאנגט דא, ממילא בעט די איך ווער ס'ווייסט יא, זאל עס שטעלן דארטן ווי ס'באלאנגט.

אזוי ווי א חלק קרעטשמע זוצערס ווייסן שוין, וואוין איך היינט צוטאגס בארצנו הקדושה, און ארץ ישראל, האב איך לעצטנס געטראכט איבער מיין אינגעלע זז"ג וואס איז מיר דא געבוירן געווארן אין א"י, צו ער וועט רעדן מיט א ר' צונישט, האב איך מאותו ענין געטראכט צו בזמן הבית, ווען אלע אידן האבן געוואוינט אין א"י צו האט מען דעמאלס אויך גערעדט מיט א ר'? אויב יא קומט אויס אז גאנץ כלל ישראל, דאס הייסט אלע אונזערע עלטער זיידעס האבן אלע גערעדט מיטן ר', איז עס לכאורה געווען די נאציאנאלע אויסדריק וויאזוי מהאט געקענט אנטייטלען אויף א איד, אז ער רעדט מיט א ר' האט מען געוואוסט צו ער איז א איד, איז מיין קשיא, ווען האט זיך עס געטוישט, וועלכע צייטן. און אפשר דארפן מיר אלע צורוק אנהייבן צו רעדן מיטן כריש, אפשר קומט א ריש בכלל נישט אזוי ווי אונז אמעריקאנער אידן זאגן.

ווער ווייסט? איך נישט.

[שוועמל]

viewtopic.php?f=17&t=8479