אידישע ווערטער און זייער ריכטיגער אויסלייג (ספעלינג)

[חוח בין השושנים]

דעמאלט.

[חלב ישראל]

יעמאלט, דעמאלט, דעמאלטס, דענסמאל, ס'איז אלץ נארישקייטן, די ריכטיגע אויסלייג איז דעמעץ...

און פאר ווער ס'איז באמת נייגעריג: אין דייטש זאגט מען דאַמאַלס, אין נעדערלאנס - דאן, און אין שוועדיש - סעדאן.

[התבונני]

יעמאלט, דעמאלט, דעמאלטס, דענסמאל, ס'איז אלץ נארישקייטן, די ריכטיגע אויסלייג איז דעמעץ...

דענסטמאל, דעמאלטץ האסטו פארגעסן אויסצורעכענען

[גרשון]

די ליובאוויטשע זאגן אלץ "יעמאלט" - מסתמא דער רוסישער דיאלעקט.

[Think and Thank]

די לאנד גריכלאנד איז לפי מיטב ידיעתי געשאפן געווארן בערך פינף יאר צוריק דורך ר' זלמן ווידער. ביז דאן האט די שטח געהייסן גריכנלאנד.

אויב איינער קען דעם שרייבער פון 'די וואך אין שריפט' זאל ער אים ביטע איבערגעבן.

[פייוויש בראדער]

איך גלייב אז איר פארשטייט אז איר זענט גארנישט מער פוסק ווי מעלות, און מען איז בארעכטיגט מפקפק צו זיין אין די כללים וואס איר שטעלט אוועק. אדרבה, ברענגט א מקור וואו א פראפעסיאנאלער שרייבער (נישט אייוועלט וכדומה) שרייבט פאר צען יאר צוריק אדער מער 'געזונגען', 'דריקן', אדער 'וואונקן'.


ס'דא אסאך סיבות פארוואס עס זאל זיך טוישן פון י' צו ו' און פארקערט, און טייל ערטער טוישט זיך עס בכלל נישט.
די שם דבר פון דרוקן איז 'דרוק', און עס טוישט זיך נישט ביי א פעולה, אפגעזען עבר אדער עתיד.
די שם דבר פון ווינקען איז 'וואונק', און ביי א פעולה איז עס אלעמאל מיט א י'.
די שם דבר פון זינגען איז זינגען, און עס טוישט זיך נישט ביי א פעולה, אפגעזען עבר אדער עתיד.
לשון יחיד פון שיך איז שוך, לשון רבים איז שיך.
לשון יחיד פון ברידער איז ברודער, לשון רבים איז ברידער.
די זון וואס מאכט ליכטיג איז מיט א ו'. א זון (בן) איז מיט א ו', און לשון רבים איז עס זין. זין (דעת) איז אויך מיט א י' ('עס האט נישט קיין זין צו טאנצן תשעה באב.')

אגב, וויסן איז לשון הוה און געוואוסט איז לשון עבר, וואס מיינט אז אפילו לשיטתך איז עס פארקערט ווי דיין כלל אז נאר ביי עתיד טוישט זיך עס צו א ו'.

הער יו"ט ערליך, וועסטו הערן ווי ער זאגט געזונגען און געקלונגען (ביידע אין 'יאקאב') און געוואונקען ועוד הרבה.

1) אני הקטן הער ר' יום טוב זינט די דריי יאר. ער זאגט טאקע געקלונגען, אבער דאס איז בכלל נישט געווען קיין טייל פון די שמועס דא.
2) אין די גאנצע ניגון יאקאב איז נישטא די ווארט געזינגען/געזונגען אפילו איין מאל, ווייסעכנישט וויאזוי ער וואלט ווען געזאגט ווען עס וואלט ווען יא געווען.
גערעכט.
3) אפשר קענסטו צוצייכענען די גענויע ארט וואו ער זאגט געוואונקען?
ניין. אבער איך געדענק קלאר אז ער זאגט אזוי, כיון שהסתפקתי בזה.

אגב, כאטש וואס ר' יו"ט עהרליך איז געווען א רוסישע געבוירענער איז זיין אקצענט היבש מאדיפיצירט געווארן (אזויווי ביי רוב מענטשן), און אויף די טעיפס הערט מען אסאך מאל ווי ער זאגט נישט ריכטיג י/ו (צב"ש און/אין זאגט ער גאר אסאך מאל נישט ריכטיג). איך וועל בל"נ באלד ארויפלייגן עטליכע דוגמאות אויב וועל איך האבן צייט.
אבער אין די מעסטער פיעסעס האט ער מער מדקדק געווען.

לגבי דרוק דארף מען אויפפּאסן,
צודריקן מיט די פינגער
צו דרוקן צום וואנט
א מורא'דיגער אויסדרוק
אויסדריקליך
מ'דארף זיך ריכטיג אוסדרוקן
אסאך שיינע אויסדריקן

דאס האט א כלל אדער סתם געשאסן?
(יאך האלט אז סיז סתם אבי גערעדט און אין אלע דיינע דוגמאות קומט עס מיט א ו'.)

וואס זאל איך זאגן...
אבער אז מ'איז באקאנט מיט די ליטווישע אויסשפראך, ויותר מזה אז מ'האט ידיעות אין דויטש, ווייסט מען.

א כלל גדול, וואו דער דייטשער u טוישט זיך צו ü, וועט זיך אין אידיש טוישן ו' צו י'. ואע"פ שאינו ראיה גמורה; זכר לדבר.

עוד יש להוסיף: ווען מ'רעדט פון דפוס קומט עס אייביג מיט א ו'.

[חוח בין השושנים]

די לאנד גריכלאנד איז לפי מיטב ידיעתי געשאפן געווארן בערך פינף יאר צוריק דורך ר' זלמן ווידער. ביז דאן האט די שטח געהייסן גריכנלאנד.

אויב איינער קען דעם שרייבער פון 'די וואך אין שריפט' זאל ער אים ביטע איבערגעבן.

אונז האמער שוין געהערט פון גריכלאנד צענליגע יארן צוריק...
כ'ווייס נישט וועלכע ס'איז ריכטיג, אבער טייפ אריין גריכלאנד אין אוצר החכמה וועסטו טרעפן אז אין די ת"ר יארן האט מען שוין געוואוסט פון גריכלאנד צו זאגן.

[חוח בין השושנים]

יעמאלט, דעמאלט, דעמאלטס, דענסמאל, ס'איז אלץ נארישקייטן, די ריכטיגע אויסלייג איז דעמעץ...

און פאר ווער ס'איז באמת נייגעריג: אין דייטש זאגט מען דאַמאַלס, אין נעדערלאנס - דאן, און אין שוועדיש - סעדאן.

זייער שיין. אבער וויאזוי איז ריכטיג אין אידיש? וואס זאגט מעלות?

[אסדר לסעודתא]

די לאנד גריכלאנד איז לפי מיטב ידיעתי געשאפן געווארן בערך פינף יאר צוריק דורך ר' זלמן ווידער. ביז דאן האט די שטח געהייסן גריכנלאנד.

אויב איינער קען דעם שרייבער פון 'די וואך אין שריפט' זאל ער אים ביטע איבערגעבן.

אונז האמער שוין געהערט פון גריכלאנד צענליגע יארן צוריק...
כ'ווייס נישט וועלכע ס'איז ריכטיג, אבער טייפ אריין גריכלאנד אין אוצר החכמה וועסטו טרעפן אז אין די ת"ר יארן האט מען שוין געוואוסט פון גריכלאנד צו זאגן.

דאכט זיך מיר אז דער איד און אלע היימישע צייטונגען רופן עס גריכלאנד. אין געוויסע מקומות ווי אין פוילן, גאליציע, האט מען עס יא גערופן גריכנלאנד, ווארשיינליך איז עס א טעות צוליב די גריכן - גריכנלאנד. אזוי ווי זאגן פראנקנרייך...

[לכאורה]

יעך האלט אז מ'ברויך שרייבן פסק'נט.
מיין הסבר איז צו לאנג עס אפצושרייבן.

א יאר און א האלב שפעטער קען איך בלויז מסכים זיין לדעת קלאצקאפ ו-ווישוואש

[חלב ישראל]

אונז האמער שוין געהערט פון גריכלאנד צענליגע יארן צוריק...

גא"מ להנ"ל, גראדע אין שוועדיש און פריסיען לאזט מען אויך אויס דעם נו"ן.

[לכאורה]

עכט נוצבארע אשכול דאס, וואו בין איך געווען די לעצטע אנדערטהאלבן יאר?
אפגעליינט יעצט א צען-צוואנציג עמודים, זיך געפונען מיינסטנס צושטומען צו "אסדר לסעודתא".

[Think and Thank]

עכט נוצבארע אשכול דאס, וואו בין איך געווען די לעצטע אנדערטהאלבן יאר?
אפגעליינט יעצט א צען-צוואנציג עמודים, זיך געפונען מיינסטנס צושטומען צו "אסדר לסעודתא".

מיינסט מסתמא צושטימען.

[Think and Thank]

די לאנד גריכלאנד איז לפי מיטב ידיעתי געשאפן געווארן בערך פינף יאר צוריק דורך ר' זלמן ווידער. ביז דאן האט די שטח געהייסן גריכנלאנד.

אויב איינער קען דעם שרייבער פון 'די וואך אין שריפט' זאל ער אים ביטע איבערגעבן.

אונז האמער שוין געהערט פון גריכלאנד צענליגע יארן צוריק...
כ'ווייס נישט וועלכע ס'איז ריכטיג, אבער טייפ אריין גריכלאנד אין אוצר החכמה וועסטו טרעפן אז אין די ת"ר יארן האט מען שוין געוואוסט פון גריכלאנד צו זאגן.

דאכט זיך מיר אז דער איד און אלע היימישע צייטונגען רופן עס גריכלאנד. אין געוויסע מקומות ווי אין פוילן, גאליציע, האט מען עס יא גערופן גריכנלאנד, ווארשיינליך איז עס א טעות צוליב די גריכן - גריכנלאנד. אזוי ווי זאגן פראנקנרייך...

זעהט אויס אז דייטשלאנד איז אויך פון די געוויסע מקומות:

גריכנלאנד.JPG (17.97 KiB) געזען 2042 מאל

פראנקרייך.JPG (17.12 KiB) געזען 2042 מאל

זינט די פינף יאר האב איך שוין געליינט הונדערטער אידישע ביכער און טויזנטער אידישע אויסגאבעס (אידיש ליכט, אידישע ווארט, בעלייכטונגען, עונג שבת, מעלות, דער איד, די צייטונג, דער בלאט ועוד ועוד), און די סאמע ערשטע מאל איך האב זיך אנגעשטויסן אין די ווארט גריכלאנד איז געווען עטליכע יאר צוריק אויף קול מבשר, און זינט דאן איז פארשפרייט געווארן צווישן שרייבער, ס'רוב וועלכע זענען אויפגעוואקסן מיט ר' זלמן'נען און נעמען זייער ווערטער אוצר פון אים.

[גרשון]

ס'איז לכאורה א שטיקל גוזמא אז קול מבשר איז דער ערשטער מקור אויף "גריכלאנד," איך האב שוין פאקטיש אלס קינד געהערט ביידע ווערסיעס, דאכט זיך אפילו אז מער מענטשן זאגן אן דעם נ'. דאך אבער בין איך מיט דיר אויף מיינונג אז "גריכנלאנד" איז מער אויסגעהאלטן. כ'האב יעצט געגעבן א שנעלן זוך אויף גוגל, ער איז אויך אויף אונזער זייט.

[גרשון]

דאכט זיך מיר אז דער איד און אלע היימישע צייטונגען רופן עס גריכלאנד. אין געוויסע מקומות ווי אין פוילן, גאליציע, האט מען עס יא גערופן גריכנלאנד, ווארשיינליך איז עס א טעות צוליב די גריכן - גריכנלאנד. אזוי ווי זאגן פראנקנרייך...

די אידן אין פוילן-גאליציע האבן, פארשטייט זיך, נישט געמוזט וויסן ווי אזוי דער איד שרייבט... (כ'האב, אגב, לעצטנס געזען אין מעלות "גריכנלאנד.")

"פראנקנרייך" איז נישט קיין משל, ווייל די איינוואוינער פון פראנקרייך זענען פראנצויזן, נישט פראנקן - אפשר קענסטו זאגן "רוסנלאנד." בכל אופן קען מען נישט מאכן קיין צושטעל, ווייל יעדע לאנד רופט מען אנדערש: שפאניע-שפאניער, פארטוגאל-פארטוגעזן, פוילן-פאלאקן, יאפאן-יאפאנעזער, אונגארן-אונגארן (אדער מאדיארן), פראנקרייך-פראנצויזן, אא"וו.

אגב, מ'זעט לעצטנס אנדערע טעותים אין דער נושא: פוילאנד (ווי אין ענגליש), יאפאנער, און אפילו כינער...

[חוח בין השושנים]

גרשון, קומסט אריין קלאר!

[גרשון]

כ'האב באמערקט אז איך בין נישט אינגאנצן גערעכט געווען - "יאפאניש" און "יאפאנער" זענען נישט ממש קיין טעותים, אסאך פלעגן אזוי שרייבן (אזוי אויך פארטיגאליש), כאטש היינט איז עס נישט פאפולער. "כינעזער" און "כינעזיש" קומט יא אזוי לויט יעדן. זע אויך לינק
http://beta.hebrewbooks.org/pdfpagefeed ... 3&pgnum=33

[בעל הנס]

די לאנד גריכלאנד איז לפי מיטב ידיעתי געשאפן געווארן בערך פינף יאר צוריק דורך ר' זלמן ווידער. ביז דאן האט די שטח געהייסן גריכנלאנד.

אויב איינער קען דעם שרייבער פון 'די וואך אין שריפט' זאל ער אים ביטע איבערגעבן.

כ'האלט ווי דיר לגבי שרייבן. אבער מאכסט נאר א קליינע טעות, זיי ביידע רעדן פון גרינלאנד, נישט גריכלאנד / גריכנלאנד.

[Think and Thank]

די לאנד גריכלאנד איז לפי מיטב ידיעתי געשאפן געווארן בערך פינף יאר צוריק דורך ר' זלמן ווידער. ביז דאן האט די שטח געהייסן גריכנלאנד.

אויב איינער קען דעם שרייבער פון 'די וואך אין שריפט' זאל ער אים ביטע איבערגעבן.

כ'האלט ווי דיר לגבי שרייבן. אבער מאכסט נאר א קליינע טעות, זיי ביידע רעדן פון גרינלאנד, נישט גריכלאנד / גריכנלאנד.

נאופ. זלמן האט גערעדט פון די עקאנאמישע קריזיס אין גריכלאנד (נישט היינט, פינף יאר צוריק), און די וואך באווארנט אז מען זאל נישט אויסמישן גרינלאנד מיט גריכלאנד.

אגב, די אידישע גוגל קיבארד האט בלויז גריכנלאנד מיט א נ'.

[היימישער הייקער]

וועלכע/וואסערע?

[טשולענט בונדלעך]

איך מיטשע מיר שוין מיט דעם א לאנגע צייט, קוויטעל אדער קוויטל, גלייבען אדער גלייבן, עסען אדער עסן?? ועוד ועוד

[וועלטניק]

איך מיטשע מיר שוין מיט דעם א לאנגע צייט, קוויטעל אדער קוויטל, גלייבען אדער גלייבן, עסען אדער עסן?? ועוד ועוד

איבער די כללים קוק איבער די לעצטערע עמודים, די דריי אויסגערעכנטע קומען אלע אן די צווייטע ע'

[גרשון]

וועלכע/וואסערע?

וועלכע, וואספארא.

[גרשון]

איך מיטשע מיר שוין מיט דעם א לאנגע צייט, קוויטעל אדער קוויטל, גלייבען אדער גלייבן, עסען אדער עסן?? ועוד ועוד

ווען א ווארט ענדיגט זיך מיט ל' נאכגעפאלגט א שוא קלאנג, קומט, דאכט זיך, קיינמאל נישט קיין ע'. ס'קומט דעריבער "קוויטל."

ווען ס'ענדיגט זיך מיט א ן' איז עס אביסל מער קאמפליצירט. רוב מאל קומט עס אויך אן דעם ע', ווי "גלייבן" און "עסן," חוץ אויב דער אות וואס האט דעם שוא/סגול איז איינע פון די אותיות: מ, נ, נג, נק, און אין געוויסע פעלער אויך ל.

מ: ווי אין די ווערטער קומען, שווימען, בלומען, אויסרימען.

נ: ווי אין די ווערטער שפינען, רינען, זינען, בינען.

נג: ווי אין די ווערטער געגאנגען, געזונגען, געקלונגען, לאנגען.

נק: ווי אין די ווערטער דאנקען, געדענקען, בלינקען, שענקען.

ל: ביי דעם ווענדט זיך צי דער אות פאר'ן ל' איז א וואקאל - א, ו, י' און ע' - אדער א קאנסטאנאנט - אלע אנדערע אותיות. אויב איז עס א וואקאל, קומט נישט קיין ע', ווי אין די ווערטער אפקילן, קוועלן, קוילן, מאלן. אבער אויב איז א קאנסטאנאנט, קומט יא אן ע', ווי אין די ווערטער הימלען, צימבלען, אינזלען, שימלען.