Think and Thank האט געשריבן:איך גלייב אז איר פארשטייט אז איר זענט גארנישט מער פוסק ווי מעלות, און מען איז בארעכטיגט מפקפק צו זיין אין די כללים וואס איר שטעלט אוועק. אדרבה, ברענגט א מקור וואו א פראפעסיאנאלער שרייבער (נישט אייוועלט וכדומה) שרייבט פאר צען יאר צוריק אדער מער 'געזונגען', 'דריקן', אדער 'וואונקן'.
ס'דא אסאך סיבות פארוואס עס זאל זיך טוישן פון י' צו ו' און פארקערט, און טייל ערטער טוישט זיך עס בכלל נישט. די שם דבר פון דרוקן איז 'דרוק', און עס טוישט זיך נישט ביי א פעולה, אפגעזען עבר אדער עתיד. די שם דבר פון ווינקען איז 'וואונק', און ביי א פעולה איז עס אלעמאל מיט א י'. די שם דבר פון זינגען איז זינגען, און עס טוישט זיך נישט ביי א פעולה, אפגעזען עבר אדער עתיד. לשון יחיד פון שיך איז שוך, לשון רבים איז שיך. לשון יחיד פון ברידער איז ברודער, לשון רבים איז ברידער. די זון וואס מאכט ליכטיג איז מיט א ו'. א זון (בן) איז מיט א ו', און לשון רבים איז עס זין. זין (דעת) איז אויך מיט א י' ('עס האט נישט קיין זין צו טאנצן תשעה באב.')
אגב, וויסן איז לשון הוה און געוואוסט איז לשון עבר, וואס מיינט אז אפילו לשיטתך איז עס פארקערט ווי דיין כלל אז נאר ביי עתיד טוישט זיך עס צו א ו'.
הער יו"ט ערליך, וועסטו הערן ווי ער זאגט געזונגען און געקלונגען (ביידע אין 'יאקאב') און געוואונקען ועוד הרבה.
1) אני הקטן הער ר' יום טוב זינט די דריי יאר. ער זאגט טאקע געקלונגען, אבער דאס איז בכלל נישט געווען קיין טייל פון די שמועס דא. 2) אין די גאנצע ניגון יאקאב איז נישטא די ווארט געזינגען/געזונגען אפילו איין מאל, ווייסעכנישט וויאזוי ער וואלט ווען געזאגט ווען עס וואלט ווען יא געווען. 3) אפשר קענסטו צוצייכענען די גענויע ארט וואו ער זאגט געוואונקען?
אגב, כאטש וואס ר' יו"ט עהרליך איז געווען א רוסישע געבוירענער איז זיין אקצענט היבש מאדיפיצירט געווארן (אזויווי ביי רוב מענטשן), און אויף די טעיפס הערט מען אסאך מאל ווי ער זאגט נישט ריכטיג י/ו (צב"ש און/אין זאגט ער גאר אסאך מאל נישט ריכטיג). איך וועל בל"נ באלד ארויפלייגן עטליכע דוגמאות אויב וועל איך האבן צייט.
דאס האט א כלל אדער סתם געשאסן? (יאך האלט אז סיז סתם אבי גערעדט און אין אלע דיינע דוגמאות קומט עס מיט א ו'.)
אלעס וואס איך שרייב צו פארענטפערן די מדינה איז נאר אלס פאליטיק, כאילו ס'וואלט געווען א גוי'אישע לאנד. למעשה טאר די מדינה נישט עקזיסטירן קיין רגע און דעריבער וועט קיין שום העברת פי ה' נישט מצליח זיין. די אייציגסטע וועג ארויס איז גענצליך אויפגעבן די מדינה.
די מעלות האט שוין אנגעמערקט וועגן די טעות א צייט צוריק.
אלעס וואס איך שרייב צו פארענטפערן די מדינה איז נאר אלס פאליטיק, כאילו ס'וואלט געווען א גוי'אישע לאנד. למעשה טאר די מדינה נישט עקזיסטירן קיין רגע און דעריבער וועט קיין שום העברת פי ה' נישט מצליח זיין. די אייציגסטע וועג ארויס איז גענצליך אויפגעבן די מדינה.
די שטרעכל נוצט מען אפצוטיילן צווישן א אידישע ווארט און א לה"ק ווארט, אזויווי אין גע'שחט'ן, גע'הרג'עט, צו'מזיק'ט, ועוד. ווען די לה"ק ווארט האט אידישע פארזילבעס און נאכזילבעס (ווי אין די אויבנדערמאנטע דוגמאות) לייגט מען א שטרעכל סיי פאר די לה"ק ווארט און סיי דערנאך, אבער ווען עס האט נאר א אידישע נאכזילבע (ווי אין שחט'ן, הרג'ענען, גוי'אישע) לייגט מען א שטרעכל נאר נאך די לה"ק ווארט.
אלעס וואס איך שרייב צו פארענטפערן די מדינה איז נאר אלס פאליטיק, כאילו ס'וואלט געווען א גוי'אישע לאנד. למעשה טאר די מדינה נישט עקזיסטירן קיין רגע און דעריבער וועט קיין שום העברת פי ה' נישט מצליח זיין. די אייציגסטע וועג ארויס איז גענצליך אויפגעבן די מדינה.
אינעם ענין פון אויבערשטריכלעך (apostrophes) אין אידיש הערשט א צומישעניש ביי אסאך מענטשן. געוויסע וועלן אננעמען "כל תיקו לחומרא" און עס לייגן כמעט ביי יעדן צווייטן סוף ווארט אן האבן אן אנונג פארוואס איז פארווען, בעת אנדערע וועלן ענדערש קלערן פונעם שב ואל תעשה עדיף און זיך צוריקהאלטן פון עס ניצן. לאמיר אלזא זען די כללים ארום דעם.
דער ערשטער כלל ביי דעם, אזוי אויך ביי אלע פּינקטואַציע סימבאלן (punctuation, פינטלעך, קאמעס, אא"וו), איז אז ס'קומט אלץ צוליב א סיבה. אויב וואלט מען נישט געלייגט דאס שטריכל, אדער דעם אנדערן סימבאל, וואלט מען געקענט גרייזיג אויסטייטשן די כוונה פונעם שרייבער, און דאס שטריכל קומט צו פארמיידן דעם פאטענציאלן טעות. דאס איז וויכטיג אין אכט צו נעמען: ס'דארף זיין א סיבה אלעמאל פארוואס יא צו לייגן, נישט פארוואס נישט.
דער ציל פון אן אויבערשריכל אין אלגעמיין איז אפצוטיילן דעם חלק ווארט פון פאר'ן שטריכל פונעם חלק וואס קומט נאכדעם. בפרטיות זענען דא פיר ערטער וואו דאס שטריכל קומט אריין (ווי ווייט איך קען יעצט טראכטן):
2) פאר א ס' וואס קומט נאך א זאך-ווארט (noun) צו ווייזן אייגנטומערשאפט, צב"ש גרשונ'ס מיינונג, דעם שרייבער'ס געשמאק, די ליינער'ס הערות. ביי די אלע קומט דער ס' זאגן וועמענ'ס ס'איז די זאך וואס שטייט נאכדעם, און מ'לייגט אן אויבערשטריכל אנצודייטן אז דער ס' איז נישט קיין חלק פונעם זאך-ווארט זעלבסט.
ס'זענען דא נאך סיבות פארוואס ס'זאל זיין א ס' סוף פון א ווארט, ווי ווען דער ס' איז א חלק פונעם ווארט – פנחס, באס, שאס, סוקסעס – אדער ווען ס'קומט מאכן א זאך פאר א לשון רבים – וואלקנס, שטעקנס, באסעס, קארס. ביי די פעלער קומט נישט קיין אויבערשריכל פאר'ן ס', וכל המוסיף גורע, ווייל אויב לייגט מען פאר'ן יעדן ס' א שטריכל, נעמט עס אוועק דעם גאנצן אויפטו פון עס לייגן ווען מ'וויל אפטיילן דעם ס' פונעם ווארט.
ווען א ווארט ענדיגט זיך מיט א ס' און מ'וויל זאגן אז עפעס געהערט צו אים, צב"ש ווען מ'וויל זאגן אז עפעס געהערט צו פנחס, וועט מען אין ענגליש אין אזא פאל לייגן דאס שטריכל נאכ'ן ס' (S) און נישט צולייגן נאך א ס' – פנחס' הויז. אין אידיש שרייבט מען יא צוויי סמ"כ'ס, נאר מ'לייגט אריין א נ' נאכ'ן שטריכל – פנחס'נס הויז. דאס זעלבע איז אויך ווען ס'ענדיגט זיך מיט א ש' אדער אן אנדערן אות פון דער זעלבער מוצא, צב"ש דעם מענטש'נס מח.
אויב מ'רעדט אבער פון עפעס וואס ענדיגט זיך מיט א ס' צו עס מאכן פאר א לשון רבים, ווערט עס שוין מער קאמפליצירט. "די וואלקנס'נס ווייסקייט?" "די באסעס'נס רעדער?" נע... די בעסטע עצה איז אויסצודרייען דעם זאץ: די ווייסקייט פון די וואלקנס, די רעדער פון די באסעס. אדער קען מען אהערשלעפן דעם ענגלישן כלל, און שרייבן די באסעס' רעדער.
זייער שיין און קלאר!
